Beta-blokery (beta-adrenalityki) – leki obniżające ciśnienie. Wskazania do ich stosowania, skutki uboczne i interakcje z innymi lekami

Czym są beta-blokery i jak działają te leki?

Beta-blokery, inaczej beta-adrenolityki, to specyficzna grupa leków, która oddziałuje na receptory adrenergiczne. Są to receptory zlokalizowane na błonach komórek, reagujące na działanie adrenaliny. Działając przeciwstawnie beta-blokery hamują czynność układu współczulnego i wyciszają objawy powiązane ze stanem jego pobudzenia. Znajdują główne zastosowanie w kardiologii, w leczeniu rozmaitych chorób serca i układu krwionośnego.

Układ współczulny (sympatyczny, adrenergiczny) stanowi część układu nerwowego, która odpowiada za mobilizowanie organizmu do działania. Jego podstawowe ośrodki zlokalizowane są w rdzeniu kręgowym, skąd rozchodzą się zwojami po całym ciele. Układ współczulny działa cały czas, dzięki czemu organizm może pozostać w stanie homeostazy i optymalnego względem sytuacji pobudzenia. Szczególnie silnej aktywacji podlega w sytuacjach, gdy niezbędna jest mobilizacja (stres). Podstawowymi neuroprzekaźnikami działającymi w tym układzie są adrenalina, noradrenalina, ale też acetylocholina.

Beta-blokery to leki, które pozwalają zahamować nadmierną aktywność i pobudzenie układu współczulnego. Osiągają to poprzez działanie antagonistyczne, czyli blokowanie receptorów, do których trafiają pobudzające substancje. Zahamowanie działania tych receptorów przekłada się na efekty w całym organizmie. Leki beta-adrenolityczne to duża grupa leków, które różnią się między sobą działaniem oraz bezpieczeństwem stosowania. Niektóre z nich działają w większym stopniu na jeden z dwóch receptorów beta, inne nie są selektywne. Leki nieselektywne częściej wywołują skutek uboczny w postaci skurczu oskrzeli. Pierwsza grupa działa głównie na mięsień sercowy, druga także na naczynia krwionośne.

Leki beta adrenolityczne są poddawane nieustannym badaniom i cały czas ulepszane, tak, by były bezpieczne dla pacjentów i skutecznie im pomagały. Dziś wyróżnia się już beta-blokery I, II oraz III generacji. Beta-blokery nowej generacji to karwedilol oraz nebiwolol – leki o odmiennym działaniu, ale też o podobnym, wysokim stopniu bezpieczeństwa. Nie tworzą zagrożenia w postaci kurczu naczyń obwodowych, a oprócz tego wykazują wiele korzystnych działań, takich jak rozszerzanie naczyń obwodowych lub działanie antyoksydacyjne, które eliminuje wolne rodniki. Do beta-blokerów starszej generacji należą między innymi nieselektywne oksprenolol, metipranolol oraz selektywne metoprolol, atenolol, celiprolol.

Działanie leków z grupy beta-blokery

Beta-blokery, choć ogólne działanie wykazują podobne, różnią się między sobą. Ich stosowanie wywiera wpływ na cały organizm. Zablokowanie receptorów beta-adrenolitycznych powoduje, że pobudzenie układu współczulnego maleje, a co za tym idzie, organizm nie trwa w stanie ciągłej gotowości.

Szczególnie szerokie i znaczące działanie wywierają beta-blokery na serce i układ krwionośny. Przede wszystkim, zmniejszają częstotliwość kurczenia się mięśnia sercowego (spadek akcji serca). Ich przyjęcie powoduje spadek przewodnictwa nerwowego przedsionkowo-komorowego oraz kurczliwości mięśnia. Dzięki temu zmniejsza się też objętość wyrzutowa i minutowa serca, a także zużycie przez nie tlenu. Naczynia krwionośne ulegają skurczowi i przez to zwiększa się opór obwodowy dla krwi. Beta-blokery obniżają też ciśnienie śródgałkowe w gałce ocznej, a za sprawą działania na układ hormonalno-enzymatyczny RAA (renina-angiotensyna-aldosteron) obniżają ciśnienie krwi w całym organizmie.

Niektóre beta-blokery mogą wywołać skurcz mięśni gładkich narządów wewnętrznych (np. skurcz oskrzeli). Ze względu na ich wszechstronne działanie wciąż prowadzi się badania nad tymi substancjami. Okazuje się, że beta-blokery mogą także zapobiegać przerzutom raka sutka na inne narządy.

Beta-blokery na stres nie wykazują działania na pułapie psychiki. Jedynie obniżają intensywność objawów stresu (uderzenia gorąca, szybkie bicie serca). Odpowiednio dobrane i dawkowane mogą stanowić skuteczną profilaktykę chorób spowodowanych chronicznie wysokim ciśnieniem, które występuje u osób żyjących w warunkach silnego lub ciągłego stresu.

Wskazania do przyjmowania beta-blokerów

Beta-blokery znajdują zastosowanie głównie w kardiologii. Leczy się nimi choroby związane z nadciśnieniem, zwłaszcza gdy główną rolę odgrywa w nich działanie mięśnia sercowego. Głównym wskazaniem jest choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa). Przyjmowanie beta-adrenolityków pozwala lepiej ją kontrolować i minimalizować ryzyko pierwszego lub kolejnego zawału u pacjenta.

• Beta-blokery a choroby serca

Leki z tej grupy zmniejszają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen i stymulują procesy przebudowy serca oraz naczyń krwionośnych. Jeśli dojdzie do stanu zawałowego, ograniczają też obszar niedokrwienia, często ratując życie pacjenta. Beta-blokery zapobiegają także występowaniu arytmii serca. Zjawiska, którym przeciwdziałają beta-blokery to przede wszystkim tachykardia zatokowa powysiłkowa oraz częstoskurcz przedsionkowy napadowy. Działanie antyarytmiczne sprowadza się do wydłużenia czasu przewodzenia impulsu nerwowego pomiędzy zatokami a komorami serca.
Inne wskazania do stosowania beta-blokerów stanowią nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu serca, oraz tachykardia zatokowa.

• Beta-blokery a nadciśnienie

Beta-blokery były też długo stosowane jako podstawowe leki na nadciśnienie. Obecnie rezygnuje się z przepisywania ich w pierwszym rzucie, ze względu na niepożądane działania uboczne. Długo przyjmowane (a nadciśnienie tętnicze wymaga długotrwałego przyjmowania leków) mogą doprowadzić do rozwoju cukrzycy. Nie oznacza to jednak, że beta-bloker nie może być stosowany w przypadku nadciśnienia. Przeciwnie – często stanowi jeden z elementów terapii wielolekowej. Beta-blokery skutecznie zmniejszają częstotliwość akcji serca oraz obniżają ciśnienie krwi poprzez obniżenie poziomu reniny w układzie RAA

• Beta-blokery a choroby oczu

Wysokie ciśnienie śródgałkowe jest jednym z objawów jaskry z otwartym kątem przesączania. Niektóre spośród beta-blokerów skutecznie obniżają ciśnienie płynu w gałce ocznej, zapobiegając postępowi choroby.

• Beta-blokery a inne choroby

Leki beta-adrenolityczne stanowią też skuteczny element terapii zaburzeń hormonalnych związanych z tarczycą (łagodzenie objawów nadczynności tarczycy). Stosuje się je w leczeniu migreny niektórych typów oraz przewlekłych bólów głowy o różnym podłożu.

Dzięki beta-adrenolitykom można też łagodzić objawy zaburzeń lękowych. Dobrze dobrane i dawkowane beta-blokery łagodzą kołatanie serca, pocenie się, drżenie rąk. To z kolei zwrotnie wpływa pozytywnie na psychikę, ponieważ odbierane sygnały z ciała przestają potęgować uczucie lęku i niepokoju o swój stan. Choć beta-blokery pomagają pacjentom w radzeniu sobie z negatywnymi skutkami stresu, to warto pamiętać, że jedynie niwelują objawy nim wywołane, a nie przyczynę stresu.

Leki beta adrenolityczne są też stosowane w okresie odstawiania alkoholu, by łagodzić objawy zespołu odstawienia.

Wdrażanie i wycofywanie leków z tej grupy powinno przebiegać ostrożnie i stopniowo. Dawki zwiększa się przez kilka dni, osiągając etapami dawkę założoną na początku leczenia. Także wycofywanie beta blokerów powinno przebiegać powoli i pod opieką lekarza. Nagłe odstawienie grozi zbyt nagłym i nasilonym przyspieszeniem akcji serca, a nawet zawałem.

Czy beta-blokery mogą powodować skutki uboczne?

Beta-blokery nowej generacji są lekami bezpiecznymi w stosowaniu. Nie można jednak zapominać, że ich działanie jest bardzo silne i wywiera znaczący wpływ na organizm człowieka. Leki beta-adrenolityczne wywołują najwięcej skutków niepożądanych spośród wszystkich leków stosowanych przy nadciśnieniu i w chorobie wieńcowej. Nieprawidłowo lub długotrwale stosowane mogą wywołać skutki uboczne stanowiące zagrożenie dla zdrowia, a nawet dla życia. Wywołane przez beta-blokery skutki uboczne mogą dotyczyć zarówno układu krążenia, jak i innych układów organizmu (nerwowego, pokarmowego).

Układ krążenia – skutki uboczne beta-blokerów:

• zwolnienie rytmu serca (bradykardia),
• blok przedsionkowo-komorowy,
• niewydolność układu krążenia,
• nadmierne obniżenie ciśnienia,
• zimne dłonie i stopy.

Ośrodkowy układ nerwowy – skutki uboczne stosowania beta-blokerów:

• zaburzenia widzenia,
• depresja,
• poczucie oszołomienia,
• problemy z pamięcią,
• nietypowe, intensywne sny,
• halucynacje.

Układ oddechowy – skutki uboczne stosowania beta-blokerów:

• prowokacja lub zaostrzenie ataku astmy oskrzelowej.

Układ pokarmowy – skutki uboczne stosowania beta-blokerów:

• bóle brzucha,
• nudności i wymioty,
• biegunki,
• zaparcia,
• u niektórych mężczyzn przejściowa impotencja.

Leki beta-adrenolityczne mają też udowodnione działanie diabetogenne. Ich działaniem ubocznym jest zmniejszenie wydzielania insuliny. Co za tym idzie, pogarszają też skuteczność leków stymulujących wytwarzanie insuliny. Istnieje pewne zagrożenie, że hamując układ współczulny beta-blokery zamaskują też objawy hipoglikemii, która zostanie zauważona zbyt późno. Leki beta-adrenolitycznych nie stosuje się także w neuropatii sercowo-naczyniowej spowodowanej cukrzycą, ponieważ pogłębiają jej objawy.

Zatrucie beta-blokerami stanowi poważne zagrożenie dla życia. Zwykle objawia się ciężką bradykardią, czyli drastycznym spowolnieniem akcji serca, stanowiącym bezpośrednie życia pacjenta. Może wystąpić zatrzymanie krążenia. Mocno obniżone tętno przy stosowaniu beta-blokerów powinno zostać szybko zgłoszone lekarzowi. W razie złego stanu pacjenta (utrata przytomności, oszołomienie) trzeba wezwać pogotowie ratunkowe.

Jak beta-blokery reagują z innymi lekami?

Beta-blokery mogą też wykazywać niepożądane reakcje z innymi lekami. Kardiolog przepisujący lek z tej grupy powinien zawsze wiedzieć, że pacjent przyjmuje inne substancje. W przypadku leków i suplementów diety bez recepty należy sprawdzić na ulotce, czy nie istnieją przeciwwskazania dla łączenia ich z beta-blokerami. Interakcje mogą nie tylko powodować gorsze samopoczucie, ale też poważnie zagrażać zdrowiu. Leki beta-adrenolityczne działają na układ współczulny, a co za tym idzie, wywierają wpływ na niemal cały organizm. Dlatego nie brakuje leków, z którymi nie należy ich łączyć lub trzeba robić to ostrożnie.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Niektóre leki z tej grupy osłabiają działanie beta-adrenolityków i sprawiają, że efekt obniżenia ciśnienia jest mniej wyraźny.

Antagoniści wapnia, czyli blokery kanału wapniowego
Leki te wchodzą w interakcję z beta-blokerami i zwiększają intensywność ich działania. W efekcie może dojść do nadmiernego obniżenia akcji serca.

Leki przeciwcukrzycowe
Beta-blokery mogą znosić ich działanie lub zmniejszać skuteczność. Chodzi głównie o leki, które stymulują naturalną produkcję insuliny.

Wodorotlenek glinu
Dodawane do leków przeciwko nadkwasocie, wodorotlenki glinu osłabiają działanie beta-blokerów.

Beta-blokery – kiedy nie wolno ich stosować?

Beta-blokery to grupa leków, których nie można stosować w kilku sytuacjach. Dotyczą one zwłaszcza specyficznych zaburzeń akcji serca. Przyjmowanie beta-adrenolityków w tych sytuacjach może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta. Do przeciwwskazań należą głównie:

• przewlekła niewydolność serca (bardzo nasilona, niewyrównana, z towarzyszącymi obrzękami i zastojami),
• objawowa bradykardia,
• blok przedsionkowo-komorowy II oraz III stopnia (przy bloku I stopnia wskazana jest nasilona ostrożność),
• wstrząs kardiogenny,
• zaburzenia krążenia obwodowego (w nasilonej postaci),
• nieleczona lub niewyrównana astma oskrzelowa,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).

O podawaniu beta-blokerów każdorazowo decyduje lekarz prowadzący, po przeprowadzeniu wywiadu i niezbędnych badań. Powinien upewnić się, że stan pacjenta pozwala na terapię za pomocą beta-blokerów i że przyniesie ona korzyści zdrowotne. Nie można przyjmować ani odstawiać beta-blokerów bez wcześniejszego porozumienia z lekarzem.

Beta-blokery bez recepty?

Beta-blokery są lekami o silnym działaniu. Nieprawidłowo stosowane mogą wyrządzić wiele szkód. Dlatego są dostępne wyłącznie na receptę. Istnieją za to substancje naturalne o działaniu przypominającym beta-adrenolityki, lecz słabszym. Są to związki rozszerzające naczynia krwionośne, co przekłada się na obniżenie ciśnienia krwi. Zawierają je wyciągi z miłorzębu japońskiego, jarzębiny oraz żeń-szenia. W niektórych przypadkach pomaga też suplementacja potasu lub wzbogacenie diety w produkty bogate w ten obniżający ciśnienie krwi pierwiastek.