Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jak napisać rozprawkę? Sprawdź schemat, przykłady i budowę wypowiedzi. Jak krok po kroku napisać rozprawkę na maturę i egzamin ósmoklasisty?

Magdalena Konczal
Magdalena Konczal
Poznaj schemat, budowę i zasady pisania wypracowania.
Poznaj schemat, budowę i zasady pisania wypracowania. pexels/ jeshoots.com
Rozprawka to forma wypowiedzi, z którą muszą zmierzyć się zarówno maturzyści, jak i ósmoklasiści. Jak ją napisać krok po kroku? Warto sprawdzić schemat, budowę, przykłady i najważniejsze zasady dotyczące pisania rozprawki. Wypracowanie powinno składać się z trzech części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Sprawdź, w jaki sposób sformułować tezę, czym są argumenty i inne ważne informacje na temat rozprawki. Ta wiedza przyda się na maturę i egzamin ósmoklasisty w 2024 roku.

Spis treści

Jak napisać rozprawkę? Te zasady trzeba znać

Rozprawka jest formą wypowiedzi, która na pewno pojawi się na egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego, ale też na maturze. Ma ona ściśle określoną konstrukcję. Można przypuszczać, że nie jest to zadanie trudne. W rzeczywistości napisanie rozprawki, długiej wypowiedzi pisemnej, wymaga od autora dokładnego przemyślenia tematu, stworzenia planu, a także odpowiedniej argumentacji i głębszej refleksji.

Jak napisać tezę do rozprawki? Przykłady

Jak zacząć rozprawkę? Na początku autor powinien przyjąć konkretne stanowisko wobec problemu, które może być wyrażone w formie tezy lub hipotezy. Czym jest teza, a czym hipoteza oraz jak ją formułować najlepiej pokazać na przykładzie. Temat wypracowania maturalnego z 2015 roku brzmiał: „Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne – co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu Lalki, całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury”.

W tym przypadku teza mogłaby brzmieć: „O losie człowieka decyduje przede wszystkim wolna wola człowieka”, a hipoteza: „Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy o ludzkim losie decyduje wolna wola człowieka, czy siły od niego niezależne”.

Podobnie wygląda to w przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty. Dla przykładu weźmy temat, który pojawił się w arkuszu: „Napisz rozprawkę, w której rozważysz trafność stwierdzenia, że w trudnej sytuacji człowiek poznaje samego siebie. W argumentacji odwołaj się do wybranej lektury obowiązkowej oraz do innego utworu literackiego”. Teza mogłaby brzmieć: "W trudnej sytuacji człowiek poznaje siebie samego", zaś hipoteza: „Trudno stwierdzić, czy w trudnej sytuacji człowiek poznaje samego siebie”.

Mówi się o tym, że rozprawka z tezą jest łatwiejsza do napisania. Poleca się więc ją osobom, które nie czują się pewnie w pisaniu.

Nie inaczej sytuacja wygląda w przypadku matury w formule 2023. Uczniowie również musieli postawić tezę lub hipotezę, a następnie ją udowodnić przy pomocy minimum trzech argumentów. Rozprawka na nowej maturze nie będzie się tak bardzo różniła od tej, która występowała w formule 2015.

Temat wypracowania, które zostało zawarte w arkuszu pokazowym brzmiał: „Miłość – inspiruje, ale czasem podcina skrzydła”. W tym przypadku można by postawić np. tezę: „Miłość jest uczuciem, które głównie inspiruje nas do działania” lub hipotezę: „Miłość jest pięknym, choć trudnym uczuciem, niekiedy zachęca nas do działania, a czasami wręcz przeciwnie – podcina skrzydła”.

Jak się pisze argumenty do rozprawki?

Sporo osób nie wie, jak tworzy się argumenty w rozprawce. Tutaj również warto posłużyć się przykładem. Nie musi być on maturalny, ale wzięty z życia. Wyobraźmy sobie, że ktoś pyta nas, czy można przygotować się do egzaminu ósmoklasisty w trzy dni. Jeśli stwierdzilibyśmy, że tak, to wówczas nasza teza brzmiałaby: „Można w trzy dni przygotować się do egzaminu ósmoklasisty”.

A jak wyglądałby argument w takiej rozprawce? Jednym z najczęstszych błędów, jakie popełniają uczniowie jest mylenie argumentu z przykładem. Napisanie w wypracowaniu: „Argumentem, który chcę przytoczyć jest postać Balladyny”, będzie niepoprawne, ponieważ sama postać literacka i postawa, którą reprezentuje to przykład, a nie argument. Jak więc napisać argument w rozprawce?

Wracając do naszego przykładu argumentem do postawionej tezy („Można w trzy dni przygotować się do egzaminu ósmoklasisty”), będzie, np. „Do egzaminu ósmoklasisty można przygotować się w trzy dni, jeśli odpowiednio rozplanuje się naukę”. Z kolei przykładem popierającym argument będzie, np. przywołanie historii koleżanki, która dzięki dobremu planowaniu przygotowała się w tak krótkim czasie do egzaminu. Jak widać tworzenie argumentu w rozprawce wcale nie jest takie trudne, warto jednak ćwiczyć tę umiejętność.

Schemat i budowa rozprawki

Rozprawka powinna składać się z trzech części: wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Schemat rozprawki wygląda następująco.

  • Wstęp w rozprawce – w tej części zarysowujemy temat i określamy problematykę zagadnienia, o którym będziemy pisać. Dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie tezy lub hipotezy na końcu wstępu. Teza, tak jak to było widoczne na powyższych przykładach, powinna przyjąć formę stwierdzenia, a hipoteza – przypuszczenia.
  • Rozwinięcie – to zasadnicza i najdłuższa część rozprawki. Mówi się o tym, że rozwinięcie powinno składać się z trzech akapitów, a w każdym z nich autor ma zawrzeć trzy argumenty i dwa lub trzy przykłady. Jeśli we wstępie postawiliśmy tezę, w rozwinięciu należałoby ją uzasadnić, przywołując odpowiednie argumenty i przykłady. Jeśli jednak zdecydowaliśmy się na rozprawkę z hipotezą, musimy rozważyć problem, przywołując argumenty za i przeciw. Pamiętajmy by odwołać się do tego, co zostało zawarte w poleceniu (np. lektury, tekstu kultury, kontekstu maturalnego).
  • Zakończenie rozprawki – na końcu podsumowujemy temat, przypominając tezę zawartą we wstępie lub ustosunkowujemy się do postawionej wcześniej hipotezy (np. „Podsumowując rozważania, można dojść do wniosku, że człowiek poznaje samego siebie właśnie w trudnych, a niekiedy nawet tragicznych sytuacjach” lub: „Po przeanalizowaniu powyższych przykładów można dojść do wniosku, że człowiek poznaje sam siebie, kiedy doświadcza w życiu trudności”). Pamiętajmy jednak, że podsumowanie nie może być jednozdaniowe. Najlepiej, jeśli będzie skłaniało ono czytelnika do refleksji na dany temat. Można w tym miejscu zamieścić także stosowny cytat.

Jak napisać rozprawkę krok po kroku?

Zasady, o których powinnyśmy pamiętać, pisząc rozprawkę, są bardzo ważne. Właśnie dlatego stworzyliśmy krótki poradnik, jak napisać rozprawkę krok po kroku:

1. Na samym początku czytamy dokładnie polecenie. Ten punkt wydaje się niepozorny, ale jest bardzo ważny. Zapoznajemy się z limitem słów, który zawsze zawarty jest w poleceniu i przestrzegamy go podczas pisania. Warto kilkukrotnie przeczytać temat: zwrócić uwagę, do jakich i ilu utworów literackich, tekstów kultury, lektur czy kontekstów mamy się odwołać.

2. Następnie czytamy fragment tekstu, który został dołączony do polecenia. W przypadku wypracowań maturalnych bardzo często są to utwory, znajdujące się na liście lektur obowiązkowych (patrząc na poprzednie lata, zazwyczaj pojawiała się „Lalka” Bolesława Prusa i „Dziady” Adama Mickiewicza). Już podczas zapoznawania się z fragmentem, warto jest osadzić utwór w danej epoce literackiej. Fragment można przeczytać kilkukrotnie. Inaczej jest w przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty. Tam nie mamy podanego utworu, warto jest jednak zastanowić się, która z lektur obowiązkowych okaże się dla nas dobrym przykładem. Pamiętajmy, że lektury obowiązkowe na egzaminie ósmoklasisty w nowej formule są wypisane w arkuszu.

Tekst nie jest podany również na maturze w formule 2023, do której przystępują uczniowie w roku szkolnym 2023/2024. W tym przypadku to uczeń sam decyduje, jaką lekturę obowiązkową chce przywołać. Lista tych utworów znajduje się w arkuszu, nie trzeba więc znać ich na pamięć. Przed wybraniem konkretnego utworu warto zastanowić się, czy rzeczywiście są tam elementy, które będą pasować do tematu rozprawki. Można je nawet wypisać w brudnopisie. Niekiedy podany jest jednak cytat, do którego warto się odwołać. Warto wypisać sobie z niego najważniejsze myśli.

3. Bardzo ważnym elementem jest stworzenie planu rozprawki. Podzielmy sobie go na trzy części:

  • Wstęp – krótko zarysujmy temat i postawmy tezę lub hipotezę. Zapiszmy ją.
  • Rozwinięcie – od myślników wypiszmy argumenty, a także przykłady, które będą je obrazować. Można również zapisać odwołania do utworu, którego fragment został zawarty w poleceniu (w przypadku rozprawki maturalnej w formule 2015) lub przypomnieć sobie najważniejsze fragmenty z lektury obowiązkowej, do której chcemy się odwołać (w przypadku egzaminu ósmoklasisty i matury 2024 w formule 2023).
  • Zakończenie – w naszym planie w jednym lub dwóch zdaniach zawrzyjmy podsumowanie, które będzie skłaniało czytelnika do dalszych rozważań na dany temat.

Plan pisania rozprawki jest bardzo ważny. W momencie, gdy stracimy wątek lub nie będziemy wiedzieli, co dalej pisać, możemy wrócić do planu i zobaczyć, w którym miejscu rozprawki jesteśmy i co jeszcze powinniśmy zawrzeć w naszym tekście.

4. Przed samym pisaniem warto jeszcze raz przeczytać polecenie i upewnić, że przykłady i argumenty, które chcemy przytaczać, podczas pisania są zgodne z tym, co zostało zawarte w poleceniu.

5. Piszemy rozprawkę. Pamiętajmy, że warto przytaczać cytaty z podanego fragmentu tekstu i trzymać się ustalonego wcześniej planu. Nie zapomnijmy odwołać się do całości utworu, jeśli tak sugeruje polecenie (na maturze w formule 2015). W przypadku rozprawki na egzaminie ósmoklasisty nie mamy podanego fragmentu tekstu, ale powinniśmy bardzo dobrze znać lektury obowiązkowe. Pamiętajmy, by pochwalić się swoją wiedzą i pokazać, że dobrze znamy dany utwór. Ale nie streszczajmy go. Podobnie powinno to wyglądać na maturze 2024 w formule 2023. Nie zapomnijmy też o przywoływaniu kontekstów i innych tekstów kultury.

6. Po napisaniu warto przeczytać rozprawkę kilkukrotnie: sprawdzić błędy ortograficzne, interpunkcyjne, stylistyczne, upewnić się, że zrealizowaliśmy wszystkie punkty zawarte w poleceniu (np. odwołaliśmy się jedynie do dzieł literackich, a nie dzieł kultury, jeśli tak właśnie było zasugerowane w poleceniu). Sprawdzamy też, czy tekst jest spójny.

Najczęstsze błędy w pisaniu rozprawki to streszczanie utworu, zamiast analizowania go w kontekście podanego tematu, mylenie przykładu z argumentem, złe postawienie tezy, a także pisanie w podsumowaniu jedynie tego, co było powiedziane już wcześniej.

Tych zwrotów można użyć w rozprawce

Pisanie rozprawki będzie łatwiejsze po zapoznaniu się z przydatnymi zwrotami. W zależności od tego, czy piszemy wstęp, rozwinięcie czy zakończenie należałoby użyć poniższych lub podobnych sformułowań.

We wstępie:

  • Temat dotyczący… fascynował ludzi od zawsze…
  • Problem, który chcę poruszyć…
  • Wiele osób uważa, że…, ja jednak chciałabym zwrócić uwagę na inny aspekt tego problemu…
  • Czy prawdziwe jest stwierdzenie, że…
  • Właśnie dlatego uważam, że…
  • Myślę, że…

W rozwinięciu:

  • Na początku moich rozważań chciałabym zaznaczyć…
  • Jednym z pierwszych argumentów, który potwierdza zasadność tej tezy, jest…
  • Warto w tym miejscu przytoczyć przykład bohatera, jakim jest…
  • Kolejnym zagadnieniem jest…
  • Nie można zapomnieć o…
  • Należy też zauważyć, że…
  • Z jednej strony…, z drugiej zaś…
  • Ostatnim już argumentem…

W zakończeniu:

  • Podsumowując…
  • Jak wynika z przytoczonych wyżej argumentów…
  • Zebrane przykłady potwierdzają, że…
  • Reasumując…
  • Myślę, że przytoczone przeze mnie argumenty pokazały, że…

Przykład rozprawki na egzamin ósmoklasisty

Rozprawka na egzaminie ósmoklasisty wygląda nieco inaczej, niż ta maturalna. Zanim przystąpi się do części z języka polskiego, dobrze jest zapoznać się z przykładowymi rozprawkami. Znajdują się one w Informatorze CKE. Poniżej zamieszczamy przykładową rozprawkę na egzamin ósmoklasisty od CKE.

Każdy jest w życiu za kogoś lub za coś odpowiedzialny. Napisz rozprawkę, w której rozważysz, na czym polegała odpowiedzialność wybranych przez Ciebie bohaterów literackich. Odwołaj się do przytoczonego fragmentu Małego Księcia, całego utworu Antoine’a de Saint-Exupéry’ego oraz do innego wybranego tekstu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

Być odpowiedzialnym to znaczy być dobrym, to znaczy troszczyć się o kogoś lub o coś, poświęcić mu swój czas i uwagę. Być odpowiedzialnym to także znaczy umieć zrezygnować np. z własnej wygody. Bohaterem, którego można nazwać odpowiedzialnym, jest Mały Książę.
Chłopiec troszczy się o swój dom. Codziennie obserwuje swoją planetę i obserwuje, czy nie wyrastają na niej chwasty, które mogą zaszkodzić dobrym i pożytecznym roślinom. Wie, że zło jest łatwe do usunięcia tylko wtedy, gdy jest małe – a gdy wymknie się spod kontroli, może zniszczyć cały świat. Człowiek powinien być czujny, powinien obserwować wszystko wokół siebie i reagować na zauważone przejawy zła. Mały baobab przecież nie zagraża planecie, podobnie jak nie jest tragedią okazanie niechęci drugiemu człowiekowi – ale duży baobab planetę rozsadzi, a agresja, brak tolerancji to przyczyny niejednej wojny.
Można więc przyjąć, że Mały Książę był odpowiedzialny za istnienie swojego małego świata, zanim jeszcze poznał od Lisa tajemnicę oswajania.
A o jakiej odpowiedzialności można mówić w przypadku innych bohaterów literackich?
Odpowiedzialność za kraj widoczna jest u bohaterów „Kamieni na szaniec”. Zośka, Alek i Rudy należą do tajnych organizacji. Zarówno działania w Małym Sabotażu, jak i dywersji, narażały ich na niebezpieczeństwo. Mimo tego Ojczyzna w ich życiu była na pierwszym miejscu i dlatego jej oddali to, co mieli najcenniejszego – własne życie.
O innym rodzaju odpowiedzialności jest mowa w powieści „Krzyżacy”. Maćko z Bogdańca to rycerz, który wychowywał swojego osieroconego bratanka. Swoją misję wykonywał z tak ogromnym zaangażowaniem, że zdarzało mu się niemal uchybić godności rycerskiej, gdy zaproponował młodzieńcowi ucieczkę z więzienia w przebraniu. Dobro bratanka było dla Maćka najważniejsze.
Przywołani bohaterowie literaccy są osobami odpowiedzialnymi: za bliskich, za ojczyznę, za planetę. I choć skutki tej odpowiedzialności były różne, wszyscy bohaterowie realizowali swoje powinności.

Przykłady rozprawek maturalnych

Przykłady rozprawek można znaleźć na w informatorze Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, warto jednak pamiętać, że najlepszym sposobem na nauczenie się pisania rozprawek, jest po prostu praktyka, a więc pisanie. Chcąc poćwiczyć przed egzaminem maturalnym, dobrze jest sprawdzić matury z ubiegłych lat, a także arkusze z matur próbnych. Wszystkie materiały znajdują się na stronie CKE.

Przykładowe rozprawki maturalne 2023 znajdują się poniżej:

Jak napisać rozprawkę? Jak powinien wyglądać schemat pracy, ile słów musi mieć rozprawka na maturze 2024. Zobacz przydatne słownictwo oraz przykłady rozprawki.

Jak napisać rozprawkę na maturze 2024? Nowe zasady pisania r...

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Jak działają oszuści (5) - oszustwo na kartę NFZ

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na echodnia.eu Echo Dnia Podkarpackie