ZUS sprawdzi, czy prawidłowo korzystamy z L4. Na czym polegają kontrole zwolnień lekarskich i jaka jest kara za nadużycia?

W 2022 roku lekarze wystawili 27 mln zwolnień lekarskich, czyli o ponad 6 mln więcej niż dwa lata wcześniej. Najczęstsze przyczyny absencji wśród pracowników to choroby tkanki łącznej i układu kostno-stawowego (16.4 proc. nieobecności) oraz poród i ciąża (15,7 proc. wystawionych zaświadczeń).

Kolejne miejsca zajęły choroby układu oddechowego (14,2 proc.), a także urazy i zatrucia (13.3 proc.). Ponad 420 tys. zwolnień w ubiegłym roku wystawiono ze względu na zaburzenia adaptacyjne i ciężki stres.

– Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania wciąż utrzymują są na wysokim miejscu w rankingu chorób. Raport ZUS jest doskonałym materiałem dla ekspertów z dziedziny psychiatrii i psychologii. Trafi on także do odpowiednich instytucji, które zajmują się w Polsce profilaktyką zdrowotną – podkreśla prof. Gertruda Uścińska, prezes ZUS.

Co ciekawe, podczas pandemii wystawiano dużo mniej zwolnień niż obecnie. Wtedy obowiązywały jednak surowe restrykcje, które skutecznie odciążyły służbę zdrowia. Obostrzenia miały też negatywny skutek, czyli osłabienie odporności. Ze względu na izolację i stosowanie środków ostrożności, teraz dużo łatwiej chorujemy m.in. na grypę. Niestety, to niejedyna przyczyna rosnącej ilości wystawianych zaświadczeń.

Nie wszystkie zwolnienia lekarskie wykorzystywane są w prawidłowy sposób. W związku z tym ZUS zamierzy zwiększyć liczbę kontroli L4, która po wybuchu pandemii spadła o prawie 40 procent. W 2021 roku przeprowadzono 353 tys. inspekcji, rok później 430 tys., natomiast w 2023 roku urzędnicy prognozują nawet 500 tys.

Kontrole ZUS mogą mieć zarówno charakter wyjazdowy, jak i zdalny poprzez weryfikację informacji z różnych źródeł. Jeśli pracownik nie zastanie na miejscu chorego, przeprowadzi kontrolę po raz drugi, prosząc o wyjaśnienie nieobecności. Brak usprawiedliwienia może wiązać się z nałożeniem kary.

Zgodnie z przepisami ZUS ma obowiązek prowadzenia regularnej kontroli prawidłowości orzekania o tymczasowej niezdolności do pracy oraz sposobie wykorzystywania zwolnień. Lekarze orzecznicy ZUS mogą zatem sprawdzić, czy osoba korzystająca z L4 nadal jest chora i niezdolna do pracy. Urzędnicy natomiast zweryfikują, czy pracownik wykorzystuje L4 zgodnie z przeznaczeniem, czyli np. nie wykonuje pracy.

- Kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby może podlegać każde zwolnienie lekarskie bez względu na wskazania lekarskie, tj. zarówno, gdy jest adnotacja „chory powinien leżeć" jak i w przypadku adnotacji „chory może chodzić”. Każde zwolnienie jest zwolnieniem od wykonywania jakiejkolwiek pracy zarobkowej oraz wszelkich czynności, które mogą utrudnić powrót do zdrowia - informuje ZUS w komunikacie.

Jeśli osoba wykorzystuje L4 w nieprawidłowy sposób, ZUS wstrzymuje wypłatę świadczenia, a gdy zostało wypłacone, nakazuje zwrot pieniędzy. Co ciekawe, taką kontrolę mogą też przeprowadzić pracodawcy, zatrudniający powyżej 20 ubezpieczonych.

- Pracodawca uprawniony do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy może tę kontrolę przeprowadzić sam. Może on także zlecić przeprowadzenie kontroli innej osobie, np. innemu pracownikowi. Ze względu na wrażliwy charakter sprawy, powinna być to osoba ciesząca się dobrą opinią i budząca zaufanie. Powinna także mieć ona wiedzę o przepisach określających zasady postępowania przy przeprowadzaniu kontroli wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy, a także przepisy o ochronie danych osobowych - podkreśla ZUS.

Kontrolę prawidłowości wykorzystywania L4 można przeprowadzać w:

• miejscu zamieszkania,
• miejscu czasowego pobytu,
• miejscu pracy lub prowadzenia działalności pozarolniczej,
• innym miejscu, jeśli z uzyskanych informacji wynika, że jest to celowe.

Zainicjowanie kontroli może dotyczyć sytuacji, gdy pracownik korzysta wielokrotnie z krótkotrwałych zwolnień lekarskich (np. korzysta co 3 tygodnie z 3-dniowych urlopów zdrowotnych) lub przebywa na zwolnieniu od długiego czasu np. od 4 miesięcy.

Odebranie zasiłku chorobowego to tylko jedna z kar, jakie mogą zostać nałożone na osobę nadużywającą L4. Przepisy pozwalają bowiem rozwiązanie w tej sytuacji umowy o pracę. Zatrudniający może zwolnić wtedy podwładnego w trybie dyscyplinarnym.

Należy jednak zaznaczyć, że dotyczy to jedynie udokumentowanych przykładów celowych nadużyć. Osoba zatrudniona zwykle nie może zostać zwolniona, gdy przebywa na L4, jednak Kodeks pracy w pewnych sytuacjach uzasadnia rozwiązanie umowy, także w tej sytuacji np. pracownik wykonuje pracę podczas zwolnienia lekarskiego.