83 lata temu Niemcy brutalnie zamordowali związanego z Kielcami generała Bolesława Roję

Generał Bolesław Jerzy Roja urodził się 4 kwietnia 1876 roku we wsi Bryńce Zagórze (obecnie w obwodzie lwowskim na Ukrainie). służył w armii austro-węgierskiej. Pracował dla wywiadu austriackiego. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. prowadził szkolenie wojskowe Drużyn Sokolich.

Służył w Legionach Polskich. Był on jednym z najważniejszych dowódców legionowych. W latach 1919-1920 brał czynny udział w walkach o granice odrodzonego państwa polskiego. Generał był dowódcą Okręgu Generalnego Kielce oraz dowódcą 2. Dywizji Piechoty Legionów, której sztab znajdował się w ówczesnej stolicy województwa kieleckiego. W latach 20. i 30. XX wieku zajmował się działalnością polityczną. W 1928 r. został posłem z ramienia Stronnictwa Chłopskiego. Wcześniej zwolennik Piłsudskiego, z czasem znalazł się w gronie jego przeciwników. Po śmierci marszałka krytykował rządy sanacyjne. Za swoje zasługi wojenne Bolesław Roja został odznaczony m. in. Orderem Wojennym Virtuti Militari klasy V oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

We wrześniu 1939 r. generał miał 63 lata. Był już wówczas schorowanym człowiekiem. Nie powstrzymało go to jednak od działalności podziemnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Prawdopodobnie to właśnie ona doprowadziła do aresztowania w marcu 1940 r. Był więziony na Pawiaku , skąd 3 maja został wywieziony i dzień później znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Nadano mu numer obozowy 23982

- pisała doktor Aleksandra Kozłowska.

Gabriel Zych, więzień Sachsenhausen wspominał :

...przysłanie do obozu generała było dla dozorców wyjątkową atrakcją. [...] Wizyty trwały niemal bez przerwy, a Roja był coraz bliższy śmierci, bowiem żaden z hitlerowskich "rycerzy" nie odmówił sobie przyjemności dania kilku kopniaków leżącemu w kącie baraku staremu generałowi

Śmierć generała Roi 27 maja 1940 roku wyglądała przerażająco:

Kim jesteś?". "Jestem polskim generałem w stanie spoczynku, więźniem politycznym w niemieckim obozie koncentracyjnym". Usłyszał odpowiedź: "Kim?!" - krzyknął i uderzył go w twarz. "Już powiedziałem" - odparł spokojnie stary człowiek. Rozpoczęło się bicie. [...] Generał upadł na ziemię. "A teraz kim jesteś?" - wrzasnął oprawca. "Generałem polskim, więźniem obozu Sachsenhausen" Padły dalsze ciosy [...]. Z ust więźnia poczęła broczyć krew. "Kim jesteś?". "Byłem i umrę polskim generałem" - już tylko wyszeptał generał. Wtedy kapo stanął mu nogą na jego szyi i udusił go.

Generał Bolesław Roja doczekał się upamiętnienia na terenie Kielc. W 2021 roku przy ulicy Kapitulnej 2, gdzie mieściła się siedziba dowództwa 2. Dywizji Piechoty Legionów (dzisiaj budynek Biura Wystaw Artystycznych), odsłonięto tablicę przypominającą zasłużonego dowódcę. Rok, później, w 2022 roku na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen odbyły się uroczystości odsłonięcia pomnika generała Bolesława Roi. Stanął obok monumentu generała Stefana Roweckiego "Grota", w okolicach budynku komendantury obozu.