Chirurg Sławomir Trepka radzi, co robić, by uniknąć raka

Izabela Mortas: Zacznijmy może tak nieco przekornie - nie od samych nowotworów, lecz tego, jak dużo wcześniej możemy im zapobiegać. Teraz mamy modę na zachowania prozdrowotne...

Rzeczywiście, zmiana trybu życia i zażywanie większej ilości ruchu w ciągu dnia są na pewno pożyteczne i to nie tylko z punktu widzenia onkologii, lecz także kardiologii. Doskonałym zachowaniem z pewnością jest też popularne w ostatnim czasie zaniechanie palenia papierosów. Tak naprawdę czynnik etiologiczny w postaci nikotyny występuje w większości nowotworów złośliwych - od chorób głowy i szyi przez przewód pokarmowy, nawet i na schorzeniach hematologicznych kończąc. Nawet w raku piersi podnosi się znaczenie wczesnego rozpoczęcia palenia papierosów właśnie. Na pewno stosowanie prawidłowej diety, unikanie potraw, które mają udokumentowane działanie sprzyjające tworzeniu nowotworów są właściwe. Uważajmy na przykład na mięso.

Ale to chyba nie oznacza, że musimy z niego całkiem rezygnować?

Nie, absolutnie. Sam osobiście bardzo je lubię i wiem, że dla wielu osób byłoby to trudne do zniesienia, gdyby musieli całkowicie z niego zrezygnować. Generalnie wiemy, że mięso także zajmuje ważne miejsce w naszym żywieniu. Pod koniec lat 90. ekspertom udało się potwierdzić, że jedzenie wołowiny sprzyja zachorowaniu na raka jelita grubego i odbytnicy oraz przypuszczalnie na raka piersi i prostaty. Wystrzegajmy się również nadmiernego spożywania mięs wędzonych. Na szczęście nie jest to trudne, bo w naszej kulturze nie ma takiej tradycji, gorzej mają ludy skandynawskie, gdzie tych wędzonek sporo się spożywa. Rak żołądka powstaje między innymi z powodu zjadania zbyt dużej ilości wędzonych mięs, ryb.

Ale w Japonii takich smakołyków spożywa się dużo, a mimo to mieszkańcy tego kraju nie umierają na nowotwory żołądka tak często jak my...

Japończycy mają programy skryningowe, czyli tak zwanego wczesnego wykrywania choroby. U nich raków żołądka jest dużo, jednak większość wykryta we wczesnej fazie, które można w 100 procentach wyleczyć. Mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni są poddawani rutynowej gastroskopii w młodym wieku, u nas tego nie ma.

To kwestia lepszego wyposażenia czy raczej świadomości społecznej?

Myślę, że uświadomienie odgrywa tu znaczącą rolę. Chodzi o rozbudowany system profilaktyki zdrowotnej. Skryning to nic innego jak objęcie badaniem danej populacji bez objawów. Japończycy na badania kierują nie chorych ludzi, lecz na przykład całą populację czterdziestolatków i robią wszystkim gastroskopię. To jest sztuka - bezobjawowo, we wczesnej fazie są w stanie wykryć wiele nowotworów i dzięki temu je skutecznie wyleczyć.

U nas jest znacznie gorzej?

W Polsce mamy program skryningowy dotyczący na przykład raka piersi. Osobiście uważam, że jest on świetny i warto zachęcać kobiety, by z niego korzystały. Są także i inne programy Ministerstwa Zdrowia, zgłaszalność na nie wciąż nie jest jednak zbyt duża. Ona się poprawia z roku na rok, ale w dużych miastach nie przekracza 20 procent. To jest niewiele. A te badania potrafią uratować życie. Sam miałem do czynienia z wieloma kobietami, które dzięki temu, że same zgłosiły się na badania mammograficzne, wyleczyliśmy z choroby.

Z rakiem piersi są dodatkowe problemy, bo na początku kobietę nic zupełnie nie boli, a tymczasem rak się rozrasta...

Niestety ze wszystkimi nowotworami jest tak, że w łagodnej fazie one rozwijają się bezobjawowo, ból odczuwa się dopiero, gdy mamy do czynienia z zaawansowanym stadium. Tymczasem, jeśli w mammografii wykryjemy wczesną postać raka, szanse na całkowite wyleczenie są olbrzymie.

W jakich innych nowotworach działania prozdrowotne mają szczególne znaczenie?
Myślę, że warto powiedzieć tu o czerniaku. To choroba, która w ostatnich latach się bardzo dynamicznie rozwija. Uważa się, że co 10 lat mamy tak zwane podwojenie, czyli pojawia się dwa razy więcej zachorowań niż dekadę wcześniej. W tej chwili normą stały się wyjazdy do tropików, leżenie „plackiem” na słońcu, korzystanie z solariów... Głównie przestrzegałbym nastolatki przed takimi seansami. Tak naprawdę czerniak nie jest wywołany jednorazową ekspozycją na słońce, powstaje wskutek powtarzanych dawek promieniowania słonecznego, często na podłożu istniejących wcześniej znamion barwnikowych. Niestety wizyty w solarium to duży krok w stronę czerniaka.

Kompletna rezygnacja ze słońca nie jest raczej konieczna?

Sam lubię wypoczywać na słońcu i nie wzbraniam się przed opalaniem. Zachowajmy zdrowy rozsądek. Kremy z filtrem są przydatne, działają, ale żeby zapewnić sobie ochronę stuprocentową, trzeba tak naprawdę co 2-3 godziny nakładać na siebie nową warstwę.

Z jakimi błędami pacjentów ma Pan najczęściej do czynienia?

Są to zaniedbania zwiastunów choroby. Jeżeli pacjent zapytany, od jakiego czasu krwawi z odbytu, odpowiada, że od roku, to ręce mi opadają. Jeżeli słyszę, że ktoś ma powtarzające się bóle nadbrzusza, chudnie od kilku miesięcy, to też zastanawiam się, dlaczego nie przyszedł wcześniej. Pomijam przypadki, na szczęście coraz rzadsze, gdy rodzina przyprowadza pacjentów, z którymi ciężko funkcjonować we wspólnym domostwie. Zdarzyło mi się na przykład, że pacjentkę przyprowadzili bliscy ze względu na nieprzyjemną woń roztaczaną przez olbrzymi, rozpadający się guz nowotworowy w piersi.

Sama tego nie czuła?

Sęk w tym, że czuła. W naszej społeczności pokutuje takie myślenie, że wizyta u lekarza onkologa to wyrok. Tymczasem unikając badań, sami sobie szkodzimy, wielokrotnie opóźniając ustalenie prawidłowego rozpoznania i wdrożenie skutecznego leczenia - a jest to możliwe w większości przypadków wykrycia nowotworów we wczesnym stadium.

W jakich przypadkach bez wątpienia powinniśmy się zgłaszać do lekarza, by nie doprowadzić do najgorszego?

Jeśli chodzi o czerniaka - zaniepokoić powinny wszelkie zmiany wyglądu znamion barwnikowych skóry - krwawienia, zmiany kształtu, koloru. Zgłaszajmy się od razu do lekarza - dermatologa lub chirurga. W przypadku raka skóry objawem niepokojącym jest niegojące się owrzodzenie. Na szczęście choroby skóry są łatwo zauważalne, bo rozpoznajemy je gołym okiem, ewentualnie dermoskopem, który umożliwia oglądanie patologii skórnych w wielokrotnym powiększeniu. Gorzej przedstawia się sytuacja z nowotworami innych narządów. Jeśli chodzi o pierś to do pewnego momentu nawet my, chirurdzy, mamy problemy z wyczuciem małej zmiany. Trudno nawet podać wielkość, przy jakiej staje się ona zauważalna - w tych przypadkach z pomocą przychodzą nam badania obrazowe piersi, czyli mammografia, usg i rezonans magnetyczny, które pozwalają nam precyzyjnie określać charakter patologii w piersiach. W przypadku raka piersi dużą rolę odgrywa też obciążenie genetyczne, zwłaszcza obecność mutacji BRCA1 i 2. Jeśli kobiety wiedzą, że w rodzinie były przypadki choroby, powinny być na tym punkcie bardziej wyczulone i skorzystać z konsultacji w Poradni Genetycznej.

A co z objawami nowotworów jelita grubego?

Niepokojącym objawem jest krwawienie z przewodu pokarmowego. Może być to świeża krew, jeżeli zmiana nowotworowa jest zlokalizowana w końcowym odcinku przewodu pokarmowego, mogą to być domieszki krwi w oddawanym stolcu. Niepokojąca bywa też zmiana rytmu wypróżniania. Jeżeli do tej pory była to czynność regularna, a nagle pojawiły się zaparcia, warto to skonsultować z lekarzem. Czasem objawem bywa też chudnięcie. Na pewno ból nie jest symptomem dominującym we wczesnej fazie choroby.

Onkologia robi wciąż postępy, ale rak nadal dziesiątkuje ludzi. Co się poprawia?

Teraz w wielu przypadkach możemy powiedzieć, że rak przekształcił się z choroby śmiertelnej w chorobę przewlekłą. Dzięki leczeniu jesteśmy w stanie pacjentowi znacznie przedłużyć czas życia, i co ważne - życia w komforcie.

Znacznie, czyli ile?

Na pewno kilka lat. Są takie postępy w leczeniu między innymi nowotworów przewodu pokarmowego, prostaty.

W której dziedzinie onkologii nastąpił największy progres?

Myślę, że na naszych oczach dokonała się wielka rewolucja, jeśli chodzi o leczenie raka piersi. Gdy nasza klinika zaczyna działalność około 2000 roku tak naprawdę mogliśmy większości pacjentek zaproponować radykalne leczenie, czyli mastektomię. W tej chwili to malejący odsetek naszych działań. Zmieniły się całkowicie techniki operacyjne. W wielu przypadkach wystarczy chirurgiczne usunięcie guza nowotworowego z minimalnym marginesem zdrowych tkanek i oznaczenie tak zwanego węzła wartowniczego, znajdującego się w dole pachowym, który jest pierwszym węzłem na drodze spływu chłonki od guza do dołu pachowego. Na podstawie badania histopatologicznego węzła wartowniczego wiemy, czy doszło do przerzutów węzłowych. Od tego zależy sposób dalszego postępowania. Należy podkreślić, że chore do leczenia oszczędzającego muszą spełniać ściśle określone kryteria dotyczące zaawansowania miejscowego (odpowiednia wielkość guza, brak dodatkowych ognisk raka w tej samej piersi, brak mutacji BRCA, i tym podobne).

W przyszłości znajdziemy sposób na raka?

Jest to temat na obszerną dyskusję. Mam nadzieję, że tak, trudno mi jednak określić, kiedy to się stanie. Na pewno zaczynamy sobie coraz lepiej radzić z nowotworami.

Sławomir Trepka
Specjalista chirurgii onkologicznej i chirurgii ogólnej w Klinice Chirurgii Onkologicznej z Pododdziałem Chirurgii Klatki Piersiowej w Świętokrzyskim Centrum Onkologii w Kielcach. Prowadzi Specjalistyczny Gabinet Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej w Kielcach. Specjalizuje się w chirurgii piersi, jelita grubego oraz diagnostyce i leczeniu raków skóry i czerniaka.Żona Alicja jest lekarzem stomatologiem, córka Michalina jest uczennicą szkoły podstawowej. Hobby - wędkarstwo.