Franciszek Rusak o odzyskaniu niepodległości i niesamowitej historii pomnika Tadeusza Kościuszki w Busku - Zdroju

Jak wyglądała sytuacja Buska bezpośrednio przed odzyskaniem niepodległości?
Józef Piłsudski miał w planach zdobyć miasto, ale nigdy do tego nie doszło. Prowadził niedaleko sztuczne bitwy, mające na celu odciągnięcie wojsk nieprzyjaciela, ale zawiodła technika. Piłsudski nie miał informacji zwrotnych od patroli, które wysłał. Był na tyle mądry, aby nie uderzać „na ślepo”. Postanowił odłożyć zdobycie Buska na „lepsze czasy”, ale nie miał już później do tego okazji. Otrzymał rozkazy prowadzenia działań wojennych na innych terenach. Tak wyglądała sytuacja od strony wojskowej. Patrząc na sytuację miasta z drugiej strony, można powiedzieć, że Busko - Zdrój posiadało pewną dozę autonomii. Mówiono u nas po polsku, a władze austriackie pozwoliły na powołanie Rady Miejskiej, w której zasiadali... Polacy. Rada była kontrolowana przez zaborców. Nie ulega jednak wątpliwości, że taka polityka przyniosła miastu szereg korzyści. Po pierwsze Austriacy dostrzegli potencjał miasta uzdrowiskowego i w 1915 roku została przeniesiona tu siedziba starostwa ze Stopnicy. Powiat nadal nosił nazwę stopnickiego, ale już z siedzibą w Busku - Zdroju. Rok później miasto odzyskało prawa miejskie. Przyłączono wtedy do miasta najbliższą wieś - Nadole, która stanowiła zaplecze rolnicze. Od tamtej pory aż do dziś granice powiatu się nie zmieniły.

Busko zyskało także kopiec?
Historia nieistniejącego już kopca Tadeusza Kościuszki sięga 1917 roku. W tamtym czasie członkowie Rady Miejskiej, o której już wspomniałem, chcieli w sposób wyjątkowy uczcić 100 - lecie śmierci Tadeusza Kościuszki. Pierwszą uchwałą jaką podjęli było właśnie usypanie kopca. Mieścił się on w miejscu, gdzie obecnie jest budynek buskie-go Urzędu Miasta i Gminy. Już po odzyskaniu niepodległości w latach 20. radni postanowili postawić na szczycie kopca pomnik Tadeusza Kościuszki. Zamówiono go u artysty z Łodzi i mimo szalejącej inflacji, dzięki zaangażowaniu mieszkańców, udało się go zakupić. Zrobiono go z czerwonego piaskowca. Kościuszko lewą dłoń trzymał na rękojeści szabli, prawą miał wzniesioną z dwoma palcami do góry - do ślubowania. W 1939 roku starosta niemiecki, który urzędował w liceum ogólnokształcącym i z okien widział pomnik, zdecydował, że trzeba go usunąć. Kopiec zlikwidowano, usypano z niego górkę, z której dzieci zjeżdżały na sankach. Natomiast pomnik Kościuszki ukryto i tak przetrwał do końca wojny. Z tym, że podczas transportu utrącono mu dłoń - tę wzniesioną do ślubowania - i jeden palec. Zgubiony palec stał się potem przedmiotem znaczącego nieporozumienia. Pomnik po wojnie się odnalazł. Odrestaurowano go i obecnie znajduje się przy Alei Adama Mickiewicza.

Co działo się w Busku, gdy dotarła tu wieść o odzyskaniu niepodległości?
Następowało rozbrajanie żołnierzy austriackich, którzy również mając dosyć wojny, oddawali karabiny. Rada Miejska, w której zasiadali dotychczas Polacy nadal sprawowała władzę z tym, że nie nadzorowali jej już okupanci. Aby uczcić odzyskanie niepodległości zorganizowano parady na rynku. Mieszkańców ogarnęła euforia i radość.