Kielce i powiat kielecki 11 listopada 1918 roku i pierwszym okresie niepodległości. Tak odradzała się nasza mała Ojczyzna

W grudniu 1915 roku Narodowa Rada Okręgowa Ziemi Kieleckiej wydała okólnik, w którym przedstawiła zadania stojące przez społeczeństwem w obliczu zbliżającej się budowy państwa polskiego. – […] Naród Polski musi zorganizowaną, zbiorową wolą sięgnąć po swe nieprzedawnione prawa do Wolności i Niepodległości. Wierzymy niezłomnie, że postulat Polskiego Państwa zwiąże wysiłki polityczne Polaków w zwarty, walczący solidarny obóz […]. Ziemie zaboru rosyjskiego staną się podstawą odbudowy Państwa Polskiego. Wojna z Moskwą aż do zupełnego usunięcia najazdu moskiewskiego stać się musi powszechnym w Polsce zwołaniem […]. W powszechnej organizacji cywilnej widzimy związek państwowości polskiej. Wyłonione władze (gminne, miejskie, okręgowe) sprawować będą rządy polskie – stwierdzono w dokumencie.

Mieszkańcy Kielc coraz wyraźniej odczuwali zbliżające się wielkimi krokami odrodzenie państwa polskiego. – Organizacja niepodległościowa zatacza coraz szersze kręgi i zjednywa coraz to nowe koła. We wszystkich zakątkach ziemi kieleckiej obóz niepodległościowy ma swoich przedstawicieli i mężów zaufania. Mieszczaństwo prawie wszędzie przybiera postawę zdecydowanie niepodległościową. Lud wiejski wszędzie tam, gdzie dociera praca narodowa, zachowuje się sympatycznie […]. Młodzież bardzo interesuje się ruchem niepodległościowym do którego instynktownie lgnie […]. W ogóle robota w Kieleckiem postępuje i przedstawia się sympatycznie. Jest nadzieja, że na terenie miasta robota się również poruszy. Przybyłe w tutejszej organizacji nowe siły, które wnoszą dużo ruchu – pisano w jednym ze sprawozdań Narodowej Rady Okręgowej Kieleckiej.

Austriacy w odwrocie

Kiedy na początku lutego 1918 roku doszło do podpisania traktatu brzeskiego, w wyniku którego miało dojść do oderwania od Królestwa Polskiego między innymi Podlasia, przez ziemię świętokrzyską przetoczyła się fala protestów. Nie ominęły one również Kielc. – Jeszcze raz ujawniła się energia lokalnego kierownictwa Polskiej Partii Socjalistycznej. Na znak podany syreną fabryczną wszyscy robotnicy porzucili pracę i pospieszyli na rynek, gdzie zgromadziła się też masa ludności innych zawodów, głosy mówców przeplatały się z okrzykami i pieśniami o charakterze patriotycznym – pisał Jan Pazdur.

Listopad 1918 roku

Przez cały 1918 rok, podczas manifestacji i wieców politycznych społeczeństwo Kielc oraz powiatu domagało się opuszczenia regionu przez władze okupacyjne.
Na początku listopada 1918 roku wybuchł w Kielcach strajk powszechny. Kilka dni później władzę w mieście objął socjalista Franciszek Loeffler jako komisarz Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie. – W następnych dniach z budynków, w których dotychczas znajdowały się urzędy austriackie, usunięto emblematy i napisy w języku niemieckim. Oddziały wojskowe oraz funkcjonariusze milicji przystąpili do rozbrajania wojskowych, którzy nie byli Polakami […]. Polacy przejmowali stanowiska zajmowane dotychczas przez okupantów – opisywano sytuację w mieście na początku listopada 1918 roku w książce „Kielce przez stulecia”.

W piątek, 1 listopada 1918 roku Milicja Miejska oraz wojsko przystąpiły do rozbrajania wojskowych innych narodowości wyjeżdżających lub przejeżdżających przez Kielce. Jeszcze tego samego dnia prezydent miasta i prezydent wydziału powiatowego sejmiku kieleckiego Marian Grzegorzewski poinformował mieszkańców miasta oraz powiatu o złożeniu broni przez austriackich oficerów. Jednocześnie zaapelowano do mieszkańców o zachowanie spokoju i wierności rządowi polskiemu.
2 listopada 1918 roku major Karol Dziekanowski objął pełnię władzy wojskowej w mieście. Oprócz tego zajęto znajdującą się kasę powiatową, składy żywności, magazyny kolejowe i pozostałe zakłady będące do tej pory pod wojskowym zarządem.
W tym samym czasie starosta powiatu kieleckiego Tadeusz Koncki przyjął uroczyste ślubowanie ze strony cywilnej komendy powiatowej.

Niespokojny 11 listopada

Najtrudniejsze miało dopiero nadejść. Władze powiatowe zmuszone były sobie radzić z olbrzymią ilością powierzonych zadań – monitorować nastroje społeczne, rozwijać zagadnienia bezpieczeństwa, dbać o kwestie aprowizacyjne, warunki materialne czy stan zdrowia mieszkańców. Wszystko to odbywało się w warunkach niezwykle trudnej sytuacji ekonomicznej, rodzącej się niepodległej Polski.

Nie wszystko układało się jednak po myśli nowych władz. Już 11 listopada 1918 roku doszło w Kielcach do zajść antyżydowskich. Zamieszki, wywołane informacjami o żądaniach ludności żydowskiej zapewnienia jej daleko idącej autonomii, zostały spacyfikowane przez wojsko. Mimo to, starcia trwały również następnego dnia. – […] Rozruchy antyżydowskie w poniedziałek i we wtorek budzą w każdym szlachetnym sercu polskim oburzenie i obrzydzenie – bić bezbronnych, często chłopców nawet, to rzecz nieludzka i godna bezsprzecznie potępienia. Winowajcy tego winni być ukarani: prokuratura nasza wszczęła śledztwo. Należy pamiętać o tym, aby usunąć czynniki, które doprowadziły do tych ekscesów – pisano na łamach „Gazety Kieleckiej”.

Wydarzenia, które rozegrały się w Kielcach 11 listopada 1918 roku położyły się cieniem na relacje polsko-żydowskie w mieście.
W 1918 roku odradzało się również życie polityczne w mieście. Partie reprezentowane w radzie miasta stanęły przed obowiązkiem przezwyciężenia spuścizny zaborczej oraz adaptować zastany stan prawny do potrzeb odradzającego się państwa polskiego.

Trudności w odbudowie

Nie był to jedyny problem z jakim w okresie budowania polskiej państwowości musieli sobie poradzić lokalne władze oraz społeczeństwo. Jedną z poważniejszych trudności był brak wystarczającej aprowizacji miasta i powiatu, bardzo wysokie ceny za produkty pierwszej potrzeby, katastrofalny stan bezpieczeństwa oraz rozprzestrzeniające się zagrażające zdrowiu i życiu choroby zakaźne. Przemysłowi kieleckiemu brakowało surowca do zachowania ciągłości produkcji. Problemem były również pogarszające się czasowo nastroje robotnicze. Głowy członków zarządów zakładów produkcyjnych w Kielcach zajmowały obawy przed wzmożoną agitacją komunistyczną oraz falą strajków.

Trudności w powiecie

Szczególnie zła sytuacja była w powiecie kieleckim. Pomimo wyzwolenia, większość wsi oraz niewielkich miasteczek funkcjonowała w ekstremalnie trudnych warunkach materialnych oraz sanitarnych. Powszechnym zjawiskiem był brak oświetlenia, chodników bez których ulice tonęły w błocie, kanalizacji, wodociągów, czy łaźni, gdzie można było poddać się dezynfekcji. Powiat kielecki był również szczególnie narażony na działalność przestępczą ze względu na brak odpowiedniej liczby funkcjonariuszy policji. Tylko w roku 1920 zanotowano 30 napadów. Sytuacja w powiecie była tak zła, że próbowano zorganizować aprowizację mieszkańców z ościennych powiatów.

1922 Rok w powiecie kieleckim __

1922 rok przyniósł zasadnicze zmiany w działalności władz powiatowych i miejskich w wielu częściach Kielecczyzny. – Samorząd gminny wchodzi stopniowo na tory racjonalnego rozwoju. Członkowie gmin wiejskich przyzwyczajeni jeszcze do niedawna do tego, że za nich myśleli inni – czy to rosyjski naczelnik powiatu razem z pisarzem gminnym, czy okupacyjny szef powiatu – dziś oswoili się już z zasadą samorządności, poczuli swoją odpowiedzialność za bieg spraw w gminie i coraz więcej poczynają się nimi interesować – stwierdzono w jednym z raportów.
Zmiany objęły również polskie społeczeństwo, które lepiej niż we wcześniejszym okresie zdawało sobie sprawę z własnych powinności i obowiązków względem odrodzonego państwa. – Wyszedłszy ze stadium początkowych trudności – braku inicjatywy i organizacji z jednej strony, z drugiej bezładu spowodowanego nadmiarem urzędów, obecnie zaczyna płynąć coraz bardziej normalnie – oceniano sytuację w 1922 roku.