Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Kielcach wobec młodego pokolenia Polaków

Według komunistycznych wizji funkcjonowania społeczeństwa, młode pokolenie stanowić miało jego „fundament”. W związku z tym PZPR wkładała wiele wysiłku w proces wychowawczy. W przyszłości młodzież miała przejąć odpowiedzialność za losy kraju. Starano się więc kształtować młodych ludzi w ten sposób, aby w pełni utożsamiali się z najważniejszymi tezami marksizmu-leninizmu, akceptowali walkę klasową i światopogląd materialistyczny. Działacze partyjni dążyli do osiągnięcia stanu, w którym młode pokolenie Polaków będzie bez zastrzeżeń popierać politykę PZPR i bezrefleksyjnie wykonywać polecenia. Młodzież miała się cechować brakiem przywiązania do dawnych tradycji oraz gotowością na przyłączenie się do tzw. sił postępowych, czyli komunistycznych.

Wzorcem ruchów młodzieżowych w państwach „bloku wschodniego” była sowiecka organizacja ‒ Komunistyczny Związek Młodzieży (tzw. Komsomoł), utworzony w 1918 r. przez partię bolszewików Rosji. Do jej najważniejszych zadań należało wspomaganie partii komunistycznej w budowie „nowego” społeczeństwa oraz systemu władzy. Obowiązującymi wytycznymi były teorie opracowane przede wszystkim przez Marksa, Engelsa i Lenina. Wzorzec ten po zakończeniu II wojny światowej starano się przenieść m.in. na grunt polski.
Władze komunistyczne systematycznie podejmowały próby poddania ruchu młodzieżowego jak najpełniejszej kontroli. Argumentowano to koniecznością zachowania ideowej jedności młodego pokolenia Polek i Polaków, co miało skutkować ich efektywniejszą służbą na rzecz Ojczyzny. Początkowo starania podejmowane za pośrednictwem Związku Walki Młodych nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Organizacje młodzieżowe, jak np. związany z niezależnym tzw. mikołajczykowskim PSL – Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”, nie chciały podporządkować się komunistom. Sfałszowanie referendum z 30 czerwca 1946 r. oraz wyborów do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 r., a w konsekwencji zdominowanie sceny politycznej, umożliwiły Polskiej Partii Robotniczej dość szybkie podporządkowanie sobie poszczególnych organizacji. Decydujący wpływ na sytuację ruchu młodzieżowego miała likwidacja opozycji politycznej, zdławienie najważniejszych przejawów oporu zbrojnego, a także centralizacja życia społeczno-politycznego dokonana przez kierownictwo PPR w latach 1947–1948.
Jak podkreślił prof. Marek Wierzbicki – autor m.in. publikacji dotyczącej Związku Młodzieży Polskiej, ważnym krokiem na drodze ujednolicenia oddziaływania ideologicznego i politycznego na młodzież było zjednoczenie ruchu młodzieżowego. W kwietniu 1948 r. cztery organizacje młodzieżowe oficjalnie powołały Centralny Komitet Jedności Organizacji Młodzieżowych. Wkrótce podobne komitety utworzono na szczeblu województw, powiatów, gmin, dzielnic, a także zakładów pracy i szkół. Tempo zachodzących przemian było bardzo szybkie. Nierzadko członkowie najniższych szczebli organizacji młodzieżowych nie byli zadowoleni z tak gwałtownego „zjednoczenia”. Ich zdaniem prowadziło to do niszczenia dorobku organizacyjnego, programowego i wieloletnich tradycji poszczególnych organizacji.
We władzach utworzonego w lipcu 1948 r. Związku Młodzieży Polskiej działacze PZPR zapewnili sobie dominujące miejsce. Prowadzenie działalności polityczno-wychowawczej wśród młodzieży zostało zmonopolizowane przez partię. Głównym celem tych działań stała się mobilizacja młodzieży do aktywnego udziału w budowie nowego ładu społeczno-politycznego, a także wychowanie młodego pokolenia zgodnie z ideologią marksizmu-leninizmu. Kierownictwo ZMP deklarowało udział w pracach społecznych mających służyć likwidacji analfabetyzmu, podniesieniu poziomu usług lekarskich w środowiskach wiejskich, czy też w tzw. Młodzieżowym Wyścigu Pracy w fabrykach.

Temat działań PZPR w środowisku młodzieżowym pojawia się w materiałach archiwalnych dość często. Zagadnienia te należały do najważniejszych obszarów zainteresowań partii. Funkcjonowanie ruchu młodzieżowego było monitorowane i na bieżąco analizowane.
Kilka tygodni po powstaniu PZPR, 3 lutego 1949 r. sprawa młodzieży została szeroko omówiona podczas posiedzenia Plenum KW PZPR w Kielcach. Pierwszy sekretarz KW ‒ Jan Kozłowski mówił, że władze centralne partii dokonały oceny działalności na tzw. odcinku młodzieżowym: „W lipcu ruch młodzieżowy w Polsce składający się ze Z[wiązku] W[alki] M[łodych], O[rganizacji] M[łodzieży] T[owarzystwa]U[niwersytu] R[robotniczego], [Związku Młodzieży Wiejskiej RP] »Wici« doprowadzony został pod wpływem naszej partii do zjednoczenia w jedną organizacje ZMP”. Kozłowski podkreślił, że ruch młodzieżowy w procesie rozwojowym doszedł do organizacyjnego połączenia podczas Kongresu Wrocławskiego. W tym samym czasie powołana została Powszechna Organizacja „Służba Polsce”. Następnie rozpoczął się proces włączania młodzieży do prac podejmowanych na odcinku gospodarczym i politycznym. Podsumowując powiedział: „Rezolucja wskazuje na wielki wzrost ruchu młodzieżowego, że organizacja młodzieżowa krzepnie i wysuwa się na czoło. Partia nasza, która odbudowuje nasz kraj, znajduje w młodzieży wielomilionowych budowniczych socjalizmu w Polsce”.
Partyjni przywódcy na początku 1949 r. przyznali, że w poprzednich latach nie zadbali odpowiednio o pracę z młodym pokoleniem. Podkreślali, że bez dobrej organizacji młodzieży nie może być trwałej przyszłości. „W związku z postawienie przez KC zagadnienia młodzieżowego w całej rozciągłości przed naszą Partią – ujawniono szereg błędów i braków w pracy na odcinku młodzieżowym”. Wskazano, że organizacje partyjne nie wykorzystały w pełni możliwości działania w tej dziedzinie. „Nie doprowadziliśmy do zbudowania wielkiej, masowej organizacji młodzieżowej. Nasz aktyw pracujący w ZMP traktował organizacje młodzieżowe w dużym stopniu jako młodsze partie. Kadry nasze pracujące na odcinku ZMP i kadry partyjne biorą słuszny udział w wielkim ideologicznym życiu, zorganizowanym przez nasza partię. (…) Ujawniają się braki jakie przeszkadzały organizacji ZMP w przeprowadzeniu scalenia. Przenosząc w teren zagadnienie walki klasowej – przenosiliśmy te wszystkie kategorie mechanicznie na ruch młodzieżowy”.

Warto podkreślić, że mimo dużego nacisku komunistycznych władz w wielu powiatach i gminach województwa kieleckiego, opór młodzieży, głównie związanej wcześniej z opozycyjnym PSL, był wyraźny. Ostatecznie do ZMP na Kielecczyźnie weszło jedynie 30% członków byłego ZMW RP „Wici”. Przedstawiciele władz centralnych PZPR podkreślali, że w tym właśnie obszarze popełniono wiele błędów: „Nie wolno klasyfikować jako wrogów klasowych z tej racji, że są to synowie czy córki bogatych chłopów, jako nienadających się członków ZMP, gdyż organizacja ZMP pozbawiła się w ten sposób aktywu wiejskiego”.
Partyjni przywódcy analizowali sytuację w województwie kieleckim: „Przed scaleniem młodzież liczyła 71 tys. osób, po scaleniu zaś 31 tys. tzn., że młodzież przy scaleniu straciła przeszło 50% członków. Fakt jest zbyt wielki by można było sprowadzić go do zagadnienia niewłaściwej statystyki sprawozdawczej. Miasto Częstochowa liczy [ok.] 20 tys. młodzieży, organ ZMP – 3 tys. co stanowi 15%. Miasto Radom około 20 tys. młodzieży, a zorganizowanej w ZMP – ok. 1200 co stanowi niecałe 4%”. Problem więc dostrzegano i usiłowano reagować.
W kolejnych miesiącach i latach trwała usilna praca nad rozwojem „masowej” organizacji młodzieżowej. Organizowano cykliczne akcje, uroczystości, obozy, wyjazdy, wprowadzono system szkoleń. Podczas zajęć niejednokrotnie wykonywano zdjęcia. Fotografie miały stanowić potwierdzenie masowości i zaangażowania młodych Polek i Polaków w „budowanie socjalizmu”.
Przykładem były choćby dziewczęta ubrane w odświętne bluzki i spódnice, które z cegłami w rękach pozowały przy budowie gmachu kieleckiego KW PZPR. Szerokie uśmiechy miały potwierdzać entuzjazm i pełne poparcie dla partii. Propaganda tego typu prowadzona była bardzo szeroko i miała na celu osiągnięcie z góry określonych założeń ideologicznych.
Część młodych ludzi rzeczywiście zaangażowała się w działalność komunistycznych organizacji, szczególnie wtedy, gdy dawało to wymierne korzyści, np. możliwość zdobycia dobrze płatnej pracy, czy mieszkania. Należy jednak podkreślić, że pomimo tego opór młodzieży wobec systemu był znaczący.
Kieleckie zaliczane było do województw „zaniedbanych” pod kątem rozwoju ZMP. Zależność była zaskakująco prosta ‒ im bardziej tradycyjną strukturę społeczno-zawodową i kulturową posiadał dany region, tym mniejsze wpływy uzyskiwała tam organizacja zetempowska. Lokalne struktury ZMP w województwie kieleckim były słabe i nie potrafiły rozszerzać swoich wpływów. Tak było zarówno na początku działalności jak i w ostatnich latach przed rozwiązaniem.
Jakub Berman podczas narady aktywu ZMP w 1953 r. stwierdził, że m.in. na terenie Kielecczyzny organizacja młodzieżowa nie jest w stanie przezwyciężyć „oporu materii”, w postaci mentalności i tradycyjnych postaw mieszkańców. Pomimo upływu lat, intensywnej indoktrynacji i ciągłej obecności propagandy państwowej nie udało się zmienić mentalności młodego pokolenia. Młodzież okazała się bardziej „oporna” niż początkowo zakładali komuniści.

Autor: dr Marzena Grosicka, Delegatura IPN w Kielcach. Specjalizuje się w historii polskiego ruchu ludowego oraz antykomunistycznego oporu społecznego na Kielecczyźnie.