Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie. Kiedy brakuje słów, by opisać cierpienie, architektura przemawia do odbiorcy

Gmach Mauzoleum wykonany został w kształcie „chaty” według projektu Mirosława Nizio. To długi na 146 metrów budynek, w którym mieści się ekspozycja główna. Co warto podkreślić, każdy element architektoniczny zastosowany w Mauzoleum, zarówno w skali makro, jak i w najdrobniejszych rozwiązaniach projektowych, ma za zadanie oddziaływać na emocje i wrażenia odwiedzających. Każde z pomieszczeń zostało poświęcone innej tematyce oscylującej wokół martyrologii polskich wsi w czasie II wojny światowej. Przy czym 6 segmentów stanowi część wewnętrzną budynku, a kolejne 4 są częścią zewnętrzną - dostępną dla odwiedzających bez względu na godziny funkcjonowania Mauzoleum.

Zanikający budynek

Pierwszy segment budynku stanowi bryłę jednolitą i bezokienną. Symbolizuje on wieś polską u progu II wojny światowej - stabilną, zasobną i znajdującą się w fazie rozwoju. Ten etap został zaprzepaszczony, gdyż ludność wiejska przez cały okres wojny była poddawana represjom, czystkom etnicznym, eksploatacji ekonomicznej oraz gospodarczej. W wyniku tych działań społeczności wiejskie zostały w znacznej części wymordowane, a wsie zniszczone, w dużej mierze całkowicie - nie pozostał po nich żaden ślad. Proces niszczenia ilustrują kolejne segmenty wewnątrz Mauzoleum, które odnoszą się do poszczególnych form represji stosowanych przez okupantów niemieckiego i sowieckiego oraz nacjonalistów ukraińskich. Również elewacja samego budynku nawiązuje do stopniowego zanikania. W miarę oddalania się od pierwszej najbardziej jednolitej części budynku następuje etapowa deformacja bryły aż do jego całkowitej degradacji w końcowej części obiektu w strefach zewnętrznych. Tym samym w Mauzoleum w Michniowie narracja architektoniczna współgra z narracją historyczną ekspozycji głównej.

Wewnątrz Mauzoleum zastosowano różnorodne techniki oddziaływania na emocje odwiedzających. Nie bez znaczenia dla odbioru i przeżywania wystawy głównej jest dźwięk. W strefach zewnętrznych są to wyczytywane nazwiska ofiar. Wewnątrz, w kolejnych pomieszczeniach, jest to muzyka. Dla każdej przestrzeni Mauzoleum kompozytor Tomasz Wiracki skomponował odmienną ścieżkę melodyjną. Dźwięk wzmacnia wrażenia odbioru ekspozycji i dramatyzm przedstawianych treści.
Przede wszystkim jednak przekaz historyczny wystawy głównej wzmacniają elementy architektoniczne wykorzystywanych materiałów. Ekspozytory, tzw. kubiki, będące nośnikiem warstwy merytorycznej, wykonane są z połączenia blachy i drewna odzyskowego pokrytego czarnym impregnatem. Wraz z odwzorowanym odciskiem drewna na strukturze betonowych ścian i elewacji budynku tworzą spójne tło nawiązujące do wiejskiej chaty.

Przez lata symbol krzyża był wykorzystywany w michniowskim Sanktuarium Męczeńskich Wsi Polskich. Również w obecnie zrealizowanym projekcie krzyż ma swoją ważną rolę. Zauważyć go można w strukturze budynku. Staje się on bardziej widoczny po zmroku. Wówczas poprzez przeszklenia segmentów przypominających krzyże Mauzoleum rozświetla się światłem ekspozycyjnym. Tworzy się zamierzony efekt palenia się wiejskich chat - tak jak to miało miejsce w czasie pacyfikacji. Również mała architektura zewnętrznej części Mauzoleum poprzez krzyż upamiętnia martyrologię ludności wiejskiej w czasie II wojny światowej. Wokół budynku rozmieszczone zostały duże modrzewiowe Krzyże Pamięci oraz krzyże z tablicami ustawiane od lat w Michniowie. Wszystkie upamiętniają cierpienie i ofiarę społeczności wiejskich w latach 1939-1945. Dopełnieniem całości architektury pamięci w Mauzoleum w Michniowie jest Mur, na którym umieszczono tabliczki z nazwami wsi i niewielkich miejscowości represjonowanych podczas minionej wojny.

Architektura pamięci

Wewnątrz Mauzoleum znajdują się sklep z publikacjami dotyczącymi tematyki ekspozycji głównej, sala konferencyjna oraz sala wystaw czasowych. Obecnie w tej przestrzeni można podziwiać wystawę „Architektura pamięci”. Zawiera ona zdjęcia obiektów architektonicznych, makietę Mauzoleum w Michniowie, formę rzeźbiarską projektu Mauzoleum z lat 80. XX wieku autorstwa Gustawa Hadyny, jak również kilka rzeźb Wacława Staweckiego, autora Piety Michniowskiej. Ponadto na wystawie będzie można zapoznać się z pierwszymi szkicami i bogatą dokumentacją architektoniczną nowego budynku Mauzoleum autorstwa Mirosława Nizio oraz innych niezrealizowanych koncepcji Mauzoleum w Michniowie na przestrzeni blisko 40 lat. Wystawa nie ogranicza się tylko do miejsca pamięci w Michniowie, ale także przedstawia szerszy kontekst inicjatyw i projektów architektonicznych, poświęconych upamiętnianiu ofiar niemieckich zbrodni w czasie II wojny światowej w Polsce i Europie. Zapraszamy do zwiedzenia tej wyjątkowej wystawy, która udowadnia, że kiedy brakuje słów do opisania tragicznych losów ludzkości, architektura pozwala ludziom i narodom przetłumaczyć te smutne wydarzenia na uniwersalny język.

Zobaczcie galerię zdjęć z Mauzoleum w Michnowie