Muszyna - osiem wieków historii

[galeria_glowna]
ZA UNIJNE PIENIĄDZE

Zabytkowy zajazd został zrekonstruowany, z 85-procentowym dofinansowaniem unijnym, w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka na lata 2007 - 2013 i przekształcony w Muzeum Regionalne "Państwa Muszyńskiego". Jego zbiory są depozytem Oddziału PTTK im. Romana Nitribitta w Krynicy. W kilku salach zgromadzono setki zabytkowych dokumentów, zdjęć, ilustracji, sprzętów i wyposażenia domów, warsztatów oraz innych obiektów i przedmiotów pokazujących dawne życie mieszkańców tego regionu.

Jest wśród nich mnóstwo naprawdę bardzo ciekawych eksponatów, dokumentów i opisów. M.in. stara broń - pod koniec XVIII w. w okolicach tych działali Konfederaci Barscy, później przechodziły wojny - zabytkowe stroje, odzież i inne elementy ubiorów. Sprzęty kuchenne i gospodarskie, ale także np. wielka szafa grająca. Obejrzeć można ekspozycję przedstawiającą tutejszą społeczność żydowską w przeszłości. M.in. stare rękopisy, naczynia i sprzęty, a także współczesne figurki dawnych współmieszkańców.

Uwagę zwraca również ciekawa, umieszczona w gablotach, na szerokich parapetach okiennych i pod ścianami, kolekcja drewnianych rzeźb ludowych artystów. Warto zwiedzić to muzeum, wstęp do którego jest bezpłatny. Taki jest bowiem wymóg Unii Europejskiej, z funduszy której wykonano ogromną większość prac związanych z remontem zabytkowego budynku oraz urządzeniem obecnej ekspozycji.

NA SZLAKU HANDLOWYM NAD POPRADEM

Muszyna, mimo posiadanego statusu miasta i gminy uzdrowiskowej, pozostaje trochę w cieniu odległej o 10 km Krynicy Zdroju. Tymczasem ma bogatą, już ponad 8-wiekową przeszłość oraz parę wartych uwagi zabytków i nowoczesną infrastrukturę uzdrowiskową oraz sportową.

Informacje o historii miasta znajdują się na tablicach w Parku Zdrojowym "Zapopradzie", można je otrzymać także w Muzeum Regionalnym "Państwa Muszyńskiego". Powstanie i rozwój Muszyny związane było z pobliskim pograniczem polsko - węgierskim. Przypomnę, że sąsiadujące z nami ziemi słowackie przez około 10 wieków należały do Królestwa Węgier, a później, aż do 1918 roku, wraz z nimi do C.K. Austro - Węgier.

Wzdłuż doliny Popradu przebiegał w średniowieczu szlak handlowy zwany węgierskim. Miejsce w pobliżu wpadania do tej rzeki dwu jej dopływów - potoków Szczawnik i Muszynka, okazało się dogodnym do założenia osady. Pierwsza wzmianka o niej znajduje się w akcie nadania w 1209 roku przez króla węgierskiego Andrzeja II przywileju pobierania przez proboszcza Adolfa ze spiskiej kapituły św. Marcina, ceł nad rzeką Poprad koło Muszyny. Najstarszymi znanymi właścicielami tej osady był rycerski ród Niegowickich herbu półkozic. W polskich dokumentach jej nazwę wymieniono w dokumentach z 18 i 23 maja 1288 r.

Wówczas to Wysz - scholastyk kapituły wawelskiej zapisał Muszynę i Świniarsko biskupowi krakowskiemu Pawłowi z Przemankowa. W XIV w. król Władysław Łokietek, po zatargu z biskupem Muskatą przyłączył te ziemie do królewszczyzny. Za panowania Kazimierza Wielkiego Muszyna przezywała największy rozwój. Król wzniósł, na wysokim wzgórzu, zachowany do dziś w postaci zakonserwowanej ruiny, murowany zamek. Strażnicę graniczna, komorę celną, a zarazem rezydencję starostów. Nadał też osadzie prawa miejskie. W 1391 r. Władysław Jagiełło przekazał Muszynę i przylegające do niej wówczas wsie biskupom krakowskim.

"PAŃSTWO MUSZYŃSKIE"

I od tamtych czasów, aż do roku 1781, gdy majątek biskupi przejął skarb austriacki, zarządcy tych ziem - starostowie, kasztelani, burgrabiowie, podstarości podlegali tylko władzom kościelnym. Było to jak gdyby małe księstwo nazywane Państwem Muszyńskim. Posiadało własne wojsko - Dragonię Biskupią i Harników, sądownictwo - Sąd Kryminalny Kresu Muszyńskiego i administrację. Wszystkie instytucje były niezależne od władzy królewskiej i podlegały staroście. Początków starostowie mieszkali w zamku, po jego zniszczeniu w XV w. w obszernej siedzibie w stóp góry zamkowej. Zachowały się z niej tylko trzy obiekty. Dwór starostów, zajazd i kordegarda tworzące "podzamkowy zespół dworski".

Najbardziej znanym starostą muszyńskim był Stanisław Kępiński, który urząd ten sprawował do 1590 r. Głównie dzięki fraszce zaprzyjaźnionego z nim Jana Kochanowskiego z 1582 r. "Do starosty muszyńskiego". W XVI w. Muszyna i jej okolice, podobnie jak i sąsiednie tereny górskie zasiedlała ludność pasterska przybyła z Rusi Zakarpackiej, nazywana Łemkami. Wysiedlona z tych terenów w latach 1940 (! - przez Niemców na sowiecką Ukrainę) - 1947. Pozostały po niej w pobliżu Muszyny drewniane cerkiewki przejęte przez katolików oraz kapliczki. W latach 1769-1770 kilkakrotnie zatrzymywali się konfederaci barscy, a raz Kazimierz Pułaski.

Późniejsze dzieje Muszyny toczyły się różnie. W połowie XIX wieku nastąpił zastój w związku z popularnością Krynicy i przeniesienia do niej części urzędów oraz epidemią tyfusu i cholery. Ożywiło te strony ukończenie w 1876 r. linii kolejowej z przejściem granicznym z Galicji na Węgry. W 1930 r. Muszyna otrzymała status uzdrowiska, w cztery lata później odzyskała prawa miejskie. Wykonano nowe odwierty źródeł wód mineralnych "Antoni" i "Wanda".

ZABYTKI I WSPÓŁCZESNOŚĆ

Miasto zachowało zabytkowy, średniowieczny układ przestrzenny będący obecnie pod opieką konserwatorską. Dlatego nowe inwestycje lokowane są poza nim. W odległości około kilometra od rynku znajduje się m.in. pijalnia wód mineralnych oraz baseny. Na Zapopradziu zaś lodowisko. Zabytków ma niewiele, ale wartych uwagi. Poza już wspomnianymi, malowniczymi ruinami zamku starostów, przede wszystkim XVII-wieczny obronny kościół p.w. św. Józefa przy drodze do Krynicy. Z gotyckimi rzeźbami we wnękach murów i późniejszym wyposażeniem wnętrza. Obok kościoła stoi pomnik Jana Pawła II.

W dwu przeciwległych stronach rynku stoją dwie, bardzo podobne do siebie zabytkowe kapliczki. Św. Floriana koło ratusza oraz św. Jana Nepomucena obok postoju taxi. Na tej drugiej tabliczka informuje, że ufundowali ją około 1757 r. Maciej Szwarcowski, Klemens Krzysztof i Jan Woźniak. Inna stara kapliczka stoi przy drodze do Leluchowa. Zaś częściowo w rynku, głównie jednak przy wpadającej do niego ul. Kościelnej zachowany został zespół zabytkowych domów mieszczańskich w XIX i początku XX wieku. Niestety, nie wszystkie zabytki są zadbane.

Przy ul. Ogrodowej, parę kroków od centrum, natrafiłem na dwa duże drewniane domy, wyglądające na XIX, najwyżej z początku XX wieku. Opuszczone i niszczejące.

W pobliżu centrum znajduje się rezerwat lip "Obrożyska". Miasto jest przede wszystkim uzdrowiskiem i miejscowością wypoczynkową. W 2008 r. Muszyna połączona została z ośrodkiem sportów zimowych w Wierchomli Małej systemem 10 wyciągów narciarskich. Organizowane są również doroczne cykliczne imprezy: "Noc Świętojańska nad Popradem", Święto Wód Mineralnych", "Festyn nad Popradem" czy "Jesień Popradzka" przyciągające wielu kuracjuszy i turystów. Nowe inwestycje realizowane dzięki pomocy unijnej, zwłaszcza park zdrojowy "Zapopradzie" czynią Muszynę jeszcze bardziej atrakcyjną.