Powiat opatowski 11 listopada 1918 roku i w pierwszych latach niepodległości. Jak żyli jego mieszkańcy?

3 listopada 1918 roku nastąpiło w Opatowie rozbrojenie ostatnich urzędników austriackich i przejęcie miasta przez Polaków. – Rozbrojenie okupantów odbyło się w Opatowie w dniu 2 czy też 3 listopada 1918 roku. Około 8 rano zebrani na rynku urzędnicy austriaccy przygotowali się do jakiejś uroczystości – pisano w książce „Dawne dzieje Opatowa”. Był to jednak dopiero początek, trudnej pracy przy odbudowie niepodległej Polski.

3 listopada 1918 roku Austriaków w mieście już praktycznie nie było. - Wszędzie pełno było członków Polskiej Organizacji Wojskowej z karabinami. Rozbrajanie w mieście musiało być bardzo szybko i składnie przeprowadzone, gdyż - jak mówiono naokoło - Austriacy w mieście są już rozbrojeni.

Na ziemi opatowskiej zajęto się kwestiami priorytetowymi. – Po zniesieniu okupacji […] cała energia społeczeństwa zwróciła się w kierunku organizowania tak długo hamowanego życia społecznego – oceniano w jednym z raportów. Jedną z nich była odbudowa komunikacji w całym regionie, przy której znajdowali prace liczni bezrobotni. – Podjęte roboty doraźne na początku 1919 roku były korzystniejsze od wydawania zapomóg poszukującym pracy – pisano. W ten sposób naprawiono około 75 kilometrów dróg w powiecie.

Krytyka polityków

Wraz z odrodzeniem państwa polskiego, zaczęło rozwijać się także legalne życie polityczne. W wielu miejscach regionu walka polityczna była bardzo ostra. Zdarzało się, że podczas wieców padały poważne oskarżenia wobec najważniejszych polityków w kraju. Może o tym świadczyć przebieg spotkania wyborczego w Tarłowie. – Jest kłamstwem jakoby Korfanty walczył o Górny Śląsk. Pojechał tam tylko we własnych interesach, aby sobie kupić kopalnie naftowe, na których się wzbogacił, zaś Paderewski w czasie ofensywy bolszewickiej na Warszawę wyjechał do Francji i tamże w broszurach oczerniał Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, gdy ten walczył z bolszewikami – mówił na spotkaniu w Tarłowie jeden ze zwolenników lewicowego Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”.

Taka sytuacja wynikała prawdopodobnie z niezwykle krytycznej oceny ówczesnej klasy politycznej. – W okresie tym ludność nieomal wszystkich warstw społeczeństwa była usposobiona niechętnie do sejmu i rządu, a to z powodu silnych tarć stronnictw politycznych na terenie sejmu i powstałych wskutek tego kryzysów rządowych […] Przy każdym prawie zetknięciu się z poszczególnymi jednostkami społeczeństwa o różnych przekonaniach politycznych, dało się słyszeć niezadowolenie z częstych zmian rządu i narzekania, że dość liczne przesilenia gabinetowe doprowadzają kraj do ruiny – pisano w jednym z raportów o nastrojach w powiecie opatowskim.

Trudy codzienności

Jednym z zagrożeń dla mieszkańców powiatu opatowskiego były choroby zakaźne. – Ludność miejscowa w zasadzie nie uznaje żadnych zarządzeń sanitarnych – rysowano pesymistyczny obraz w raporcie za 1920 rok. Mimo to, do tego typu działalności ówczesne władze przywiązywały duże znaczenie. Wójtowie zostali zobligowani, by w przypadku pojawienia się choroby wzywali wykwalifikowaną osobę, która przeprowadzi czynności dezynfekcyjne na koszt powiatu. O bezpieczeństwo ludności miały dbać grupy dezynfekcyjne rozlokowane między innymi w Opatowie oraz Ożarowie. Prowadziły one nie tylko działania odkażające, ale również nadzorowały stan urządzeń sanitarnych w regionie. Władze powiatowe w Opatowie musiały radzić sobie z wieloma trudnościami. – Wzmagająca się z dnia na dzień drożyzna powoduje niechęć u stanu robotniczego, który znów domaga się podwyżki zarobków – ostrzegano w raporcie z października 1920 roku.

Obok monitorowania nastrojów społeczeństwa, jednym z priorytetów pozostawały kwestie bezpieczeństwa mieszkańców. W drugiej połowie 1920 roku władze w Opatowie zdecydowały się na powołanie w całym powiecie Straży Obywatelskiej. Jej głównym zadaniem było pełnienie funkcji porządkowych. Starostwo powiatowe z dużymi obawami patrzyło na sytuację bezpieczeństwa w 1921 roku. Wielu policjantów rezygnowało z pracy, gdyż ta nie gwarantowała odpowiedniego wynagrodzenia. Odbiło się to niekorzystnie na bezpieczeństwie mieszkańców. – Stan bezpieczeństwa powiatu znacząco się pogorszył – pisano pod koniec 1921 roku. Poprawa sytuacji w powiecie opatowskim nastąpiła kilka miesięcy później. Znaczna w tym zasługa sprawnie działającej policji. – W walce z przestępczością Policja Państwowa pracuje z bardzo dodatnim wynikiem. Nieomal wszystkie przestępstwa są wykrywane i sprawcy tychże przekazani władzom sądowym – pisano w jednym z raportów przygotowanych przez starostwo w Opatowie.

Przełomowy 1922 rok

1922 rok przyniósł zasadnicze zmiany w działalności władz powiatowych i miejskich w wielu częściach Kielecczyzny. – Samorząd gminny wchodzi stopniowo na tory racjonalnego rozwoju. Członkowie gmin wiejskich przyzwyczajeni jeszcze do niedawna do tego, że za nich myśleli inni – czy to rosyjski naczelnik powiatu razem z pisarzem gminnym, czy okupacyjny szef powiatu – dziś oswoili się już z zasadą samorządności, poczuli swoją odpowiedzialność za bieg spraw w gminie i coraz więcej poczynają się nimi interesować – stwierdzono w jednym z raportów. Przemiany nie ominęły również ziemi opatowskiej.
Zmiany objęły również polskie społeczeństwo, które lepiej niż we wcześniejszym okresie zdawało sobie sprawę z własnych powinności i obowiązków względem odrodzonego państwa. – Wyszedłszy ze stadium początkowych trudności – braku inicjatywy i organizacji z jednej strony, z drugiej bezładu spowodowanego nadmiarem urzędów, obecnie zaczyna płynąć coraz bardziej normalnie – oceniano sytuację w 1922 roku.
ważne

Wygląd miasta

Jak wyglądało życie w niepodległym Opatowie? – Ogólny wygląd miasta mniej więcej taki sam jaki ma większość naszych polskich miasteczek, zamieszkałych przeważnie przez ludność żydowską. Kontrasty w budynkach, wystawach sklepowych, brak drzew i często gęsto rzucające się „corpus delicti” [dosłownie: dowody świadczące o przestępstwie – redakcja] pogwałcenia przepisów sanitarno-epidemiologicznych, świadczą o ludności, której względy estetyczne zasłania ciężka walka o codzienny kawałek chleba, a szarzyzna życia nie pozwala rozwinąć się twórczej sile i fantazji. Budowle murowane stanowią około 45% ogólnej zabudowy, ulice brukowane za wyjątkiem położonych na krańcach miasta. Chodniki z płyt kamiennych posiadają tylko dwie ulice. Na rynku znajduje się niewielki skwer obsadzony starymi drzewami. Wewnętrznej komunikacji miasto nie posiada […]. Od czasu wojny oświetlenia ulic miasto nie posiada […]. Miasto wodę otrzymuje ze studzien – charakteryzowano stolicę powiatu opatowskiego w 1922 roku.

Powiat opatowski

Odrodzona Polska pozostawiła stworzony przez zaborców - Rosję w 1866 roku podział na powiaty. W 1922 roku w powiecie opatowskim znajdowały się dwa miasta, 23 gminy wiejskie, 10 osad oraz 395 sołectwa. W 1921 roku powiat był zamieszkiwany przez ponad 162 tysiące osób, co powodowało, że był on jednym z większych na terenie byłego Królestwa Polskiego. Sam Opatów nie stanowił jednak silnego ośrodka miejskiego w powiecie. Kluczowym miastem powiatu, któremu lokalni urzędnicy poświęcali najwięcej uwagi był Ostrowiec.