Ptak z innego świata

Pięknie ubarwiony ptak wygląda jak z innego świata.
(fot. Z. Tyczyński, B. Sępioł)

Żołna to ptak, który wyglądem przypomina okazy z krajów tropikalnych. Jest wyjątkowo rzadkim okazem, jednak występuje na terenie Polski. Ornitolodzy doliczyli się czterdziestu sztuk, z czego aż osiem par gniazduje w lessowych ścianach w pobliżu Ostrowca. - Gdy zobaczyłem żołnę po raz pierwszy, pomyślałem, że jest to ptak z innego świata, a przynajmniej z innej krainy geograficznej - wspomina Bogusław Sępioł z Towarzystwa Badania i Ochrony Przyrody, na co dzień mieszkaniec Kunowa. - Nasze ptaki nie mają tak porażającej kolorystyki. W pełnym słońcu żołny wyglądają, jakby były podświetlone od środka, a ich lot, lekki i zwinny, przywodzi na myśl wielką, kolorową jaskółkę. Żołna jest gatunkiem prawnie chronionym, wymienionym w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.

Sensacyjne odkrycie

Kiedy Bogusław Sępioł poinformował Komisję Faunistyczną, że w rejonie Ostrowca zaobserwował żołnę, w świecie nauki zawrzało. - Miałem już wielu znakomitych gości, którzy koniecznie chcieli zapoznać się z miejscem gniazdowania tego wyjątkowo rzadkiego ptaka - mówi Bogusław Sępioł, wymieniając dr. Sławomira Chmielewskiego z Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach oraz pracowników Uniwersytetu Łódzkiego, specjalistów od polskich parków narodowych.

Żołny jest ptakami ciepłego południa Europy. W Polsce pojawiły się w latach 60., w rejonie Rzeszowa i Przemyśla. Teraz także w rejonie Ostrowca. - Niełatwo ją zauważyć - dodaje Bogusław Sępioł. - Porusza się na niewielkim terenie, jest czujna. Aby zaobserwować, trzeba znać obyczaje ptaka i... "wydeptać" w terenie. Moja pierwsza obserwacja miała zupełnie przypadkowy charakter.

W rejonie Ostrowca żołny trafiły na idealne warunki - wysokie, lessowe ściany, w których drążą gniazda oraz wystarczającą ilość pożywienia. Główny składnik pokarmu to chwytane w locie ważki, motyle i żądłówki. - Jest szansa, że będzie więcej tych pięknych ptaków - dodaje ornitolog.

Zagrożeniem dla gniazdującego w głębokich norach ptaka stają się jednak lisy. W jednym z odnotowanych tego lata przypadków drapieżnik dokopał się od góry do umieszczonego w lessowej ścianie gniazda. Niepokojona w ten sposób żołna potrafi zmienić co prawda miejsce gniazdowania, ale jeżeli będzie zbyt późno, może już nie zdążyć z lęgiem i lato z punktu widzenia rozmnażania może zostać stracone.

Kolory jak z bajki

Żołny są tak barwne, że opis ich ubarwienia wymaga znajomości kolorów i ich licznych odcieni. - Osobiście widzę niebiesko-szafirowy spód ciała ze słonecznie żółtym śliniaczkiem, podkreślonym lekką półobrożą czarnego koloru - opisuje ptaka odkrywca. - Krwawoczerwone oko, osadzone w czarnej przepasce, stanowiącej przedłużenie długiego, lekko zakrzywionego w dół, pęsetowatego dzioba. Czoło białe, z błękitnym konturem i kasztanowa głowa, jaśniejąca w stronę karku, która przybiera rdzawo-pomarańczowy kolor na plecach i złoto-żółty u nasady ogona. Szmaragdowo-zielony ogon, ozdobiony dwiema długimi środkowymi sterówkami. Skrzydła z wierzchu w przedniej części turkusowe, oddzielone brązową plamą od granatowych lotek - zachwyca się Bogusław Sępioł.

Mimo takiej mnogości barw w błędzie jest ten, kto sądzi, że łatwo jest dostrzec żołny w terenie. Jaskrawość upierzenia doskonale zlewa się z barwami ukwieconych łąk, słonecznych, lessowych zboczy i błękitu nieba.

Ciekawe obyczaje

By dotrzeć w rejon Ostrowca, żołny pokonują kilka tysięcy kilometrów z Afryki Środkowej, przelatując po drodze nad Turcją. W miejscach gniazdowania pojawiają się po połowie maja, odlatują we wrześniu. - To bardzo mało czasu, by przygotować się do lęgu - wyjaśnia Bogusław Sępioł.

Podczas kilkudniowego odpoczynku po podróży samica jest obdarowywana przez partnera smacznymi kąskami, po czym ptaki przystępują do kopania nory w wybranej lessowej skarpie. Przy pomocy dzioba i pazurków drążą poziomy, półmetrowej długości chodnik. W tak przygotowanym gnieździe samica w połowie czerwca składa od czterech do siedmiu białych jaj, z których na początku sierpnia wykluwa się potomstwo.

W pobliżu gniazda ptaki mają ulubione miejsce wypoczynku z widokiem na swą rezydencję. Jest to sucha gałąź lub przewody energetyczne, w sąsiedztwie których nie przeleci spokojnie żaden większy owad, gdyż żołny po mistrzowsku przecinają jego lot, chwytając ofiarę od spodu. - Widok polującej żołny jest niepowtarzalny - dodaje Bogusław Sępioł.

Kolonia w rejonie Ostrowca utrzymuje się na poziomie 7-9 par lęgowych i stanowi około 30 procent polskiej populacji, której główna koncentracja znajduje się w południowo-wschodniej części kraju.

Warto dodać, że poza żołną, która została wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, w najbliższej okolicy gniazdują również unikatowy czarny bocian oraz pięknie ubarwiony dudek.

Żołna

_Merops apiaster _L. to jeden z dwudziestu czterech gatunków żołn występujących na świecie. Generalnie występują one w strefie tropikalnej Afryki, Azji i Australii. Wielkością nieco przewyższają kosy. Mają około 30 cm długości, rozpiętość skrzydeł - do 50 cm. Masa nie przekracza 60 gramów.