Tak wyglądał dawniej kamieniołom w Pińczowie. Oto niezwykła historia tego miejsca i pińczowskiego wieloryba (ARCHIWALNE ZDJĘCIA)

Wapień pińczowski występuje też w południowej części obszaru świętokrzyskiego, głównie w okolicach Pińczowa. Złoża wapieni pińczowskich zalegają szerokim pasem, który obejmuje geograficznie Garb Pińczowski (długości około 40 kilometrów). Ale był też wydobywany w innych miejscach, między innymi należą do nich: Skowronno, Bogucice, Kopernia, Brzeście, Nowa Wieś , Włochy, oraz w Pińczów na Górze Świętej Anny i Grodzisk.

Do dziś w Pińczowie przy ulicy Nowowiejskiej 43 istnieje kopalnia kamienia "Pińczak". Firma Kamienie sp.z o o posiada koncesję na wydobycie do 2043 roku.

Historia kamieniołomu w Pińczowie i wydobycia na tym terenie sięga aż X wieku. Na początku wapień pińczowski używano do wznoszenia obiektów sakralnych. Użyto go do budowy kościołów między innymi w Kijach, Imielnie, Skalbmierzu, Miechowie. Dopiero w drugiej połowie XX wieku zaczęto go stosować jako materiał okładzinowy. Jak podaje Zbigniew Kołodziej w publikacji Pińczowskie warsztaty rzeźbiarsko-kamieniarskie na przestrzeni wieków - w XVI i XVII wieku Pińczów był największym w ówczesnej Polsce ośrodkiem kamieniarskim. Tutaj mieli swe pracownie i głównie w wapieniu pińczowskim pracowali sprowadzeni z Włoch mistrzowie – Jan Maria Padovano i Santi Gucci. Kolonia Włochów musiała być liczna, bo jedna z podpińczowskich miejscowości nosi nazwę Włochy. Koloniści z Włoch zachowali jednak przez długi czas swoją odrębność.

Co ciekawe, w złożach wapienia pińczowskiego odnaleziono szkielet wieloryba sprzed...15 milionów lat. Szkielet wieloryba z gatunku Pinocetus polonicus wyłania się z bryły wapienia, a cały blok skalny ze szczątkami wazy prawie półtorej tony. To okazałe znalezisko można oglądać w Muzeum Geologicznym w Kielcach. Częściej zdarzają się odkrycia szkieletów morświnów czy delfinów.

Z wapienia pińczowskiego wykonano wiele sławnych budowli i rzeczy. W czasie panowania króla Kazimierza Wielkiego materiał był intensywnie wykorzystywany głównie na ziemi małopolskiej i sandomierskiej. Co ciekawe, wykonano z tego materiału sarkofag Władysława Łokietka, sklepienia w kościele Mariackim a także kościół świętej Katarzyny w Krakowie.

Z "Pińczaka" wykonano także w Warszawie oblicowanie gmachu Ministerstwa Rolnictwa, gmach Filharmonii oraz attyki, balustrady, tralki, sterczyny i inne detale na fasadach Pałacu Kultury i Nauki. Po 1989 roku użyto go przy rozbudowie budynków sejmowych, do wykonania elewacji.

Natomiast mieszkańcy Pińczowa używali "Pińczaka" do odbudowy miasta po zniszczeniach wojennych. Wznosili z niego domy i bloki mieszkalne. Część z nich jest pięknie zdobiona gzymsami i obramowaniami kamiennymi. Materiał ma charakterystyczny beżowy, biały lub brudno - biały odcień - dlatego Pińczów przez niektórych i w wielu źródłach nazywany jest "Białym Miastem".

Pińczowski wapień jest bardzo trwałym budulcem i wykazuje wysoką mrozoodporność. Skała, którą się wydobywa jest stosunkowo miękka i łatwa w obróbce, natomiast wystawiona na działanie warunków atmosferycznych staje się coraz twardszy i bardzo wytrzymały. Przyczyną takiego obrotu sprawy jest unikalny dla "Pińczaka" proces tak zwana "patynacja". Po prostu na skutek odparowania wody uwięzionej w porach wapienia dochodzi do krystalizacji kalcytu i stworzenia szkieletu wzmacniającego kamień. Na powierzchni powstaje też rodzaj patyny, która chroni kamień.