Tylko siedem procent Polaków wie o zbrodni wołyńskiej

[galeria_glowna]

Rzeź wołyńska

Rzeź wołyńska

11 lipca jest datą symboliczną. Tego dnia w 1943 r., podczas "krwawej niedzieli" oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii dokonały ataku na 99 miejscowości na Wołyniu, mordując w bestialski sposób wszystkich mieszkańców narodowości polskiej - mężczyzn, kobiet i dzieci. Łączna liczba ofiar zbrodni dokonanych na Polakach w latach 1943-1945 przez oddziały UPA zamyka się w liczbie minimum 100 tysięcy osób. Podczas tzw. akcji antypolskich zniszczono wówczas ok. 1500 miejscowości zamieszkiwanych przez Polaków, głównie wiosek i małych miasteczek. Wiele nich nigdy się nie odrodziła i trwale zniknęła z krajobrazu Kresów Wschodnich. Około 485 tysięcy Polaków z Wołynia i Galicji Wschodniej w obliczu zagrożenia ze strony nacjonalistów ukraińskich zmuszona została do emigracji na tereny Polski centralnej.

Niewiele spośród osób zapytanych przez nas w ulicznej sondzie potrafiło powiedzieć, czym była rzeź wołyńska. - Coś tam było, chyba Ukraińcy mordowali Polaków. Nie uczyliśmy się o tym na historii - takie odpowiedzi padały najczęściej.

Leszka Bukowskiego, naczelnika kieleckiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej wcale nie dziwi ta luka w znajomości historii Polski. - My nawet nie potrafimy powiedzieć, ile osób zginęło na Wołyniu i w Galicji Wschodniej podczas akcji antypolskiej prowadzonej przez oddziały UPA i zaprzyjaźnionych z nacjonalistami Ukraińców.

TRUDNO POLICZYĆ

Historycy, badacze szacują, że zamordowano wówczas 100 - 130 tysięcy, a nawet 160 tysięcy obywateli polskich. Zidentyfikowano tożsamość tylko 35 procent ofiar. - Niestety, mamy z tym ogromny problem. Prawie nie ma już świadków. Strona ukraińska nie jest zainteresowana udostępnianiem dokumentów. I trudno się dziwić - mówi Bukowski.

Wydarzenia na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 40. przez wiele lat czekały na wyjaśnienie. - Moskwie nie zależało na upublicznianiu i wyjaśnianiu tych zbrodni. Dbała, żeby pod jej zwierzchnością między stroną polską a ukraińską panowały prawidłowe stosunki. Niepokoje na pograniczu nie były potrzebne - wyjaśnia Bukowski.

Temat ożył dopiero po transformacji ustrojowej w 1989 roku. Co najmniej o 40 lat za późno. - Wszystkie inne narody, które w czasie drugiej wojny światowej były pod okupacją niemiecką, zaraz w 1945 roku dokonały rachunku strat osobowych. My podaliśmy je szacunkowo na podstawie wyceny strat materialnych. Dopiero ostatnie badania potwierdzają, że liczba ofiar wojny i okupacji niemieckiej w Polsce nie sięgała ponad 6,4 miliona, jak nas uczono w szkole, ale około 5,5 miliona - mówi naczelnik kieleckiej delegatury IPN.

Straty Polaków na Wschodzie są dopiero liczone. Dochodzenie w sprawie zbrodni ludobójstwa dokonanej na narodzie polskim na Wołyniu i w Galicji Wschodniej prowadzą delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie, Krakowie i Wrocławiu, bo do tych regionów trafiali najczęściej uciekinierzy i Polacy przesiedleni z Kresów Wschodnich po 1945 roku.

Kieleckich śladów jest niewiele. Najbardziej znana jest historia rodziny Krzesimira Dębskiego, kompozytora i muzyka jazzowego. Jego rodzice mieszkali w Kisielinie w województwie wołyńskim na Ukrainie. Poznali się 11 lipca 1943 roku, kiedy kościół, w którym byli na niedzielnej mszy, otoczyli uzbrojeni członkowie UPA. Ojciec Krzesimira Włodzimierz Sławosz Dębski dowodził obroną oblężonych w kościele Polaków, od odniesionych ran stracił nogę. Ocaleli z masakry dzięki pomocy ukraińskich sąsiadów, u których się ukrywali przez kilka dni. Po wykurowaniu się Włodzimierz Dębski wstąpił do 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej i przeszedł cały szlak bojowy dywizji. Po wojnie rodzina Dębskich przez kilka lat mieszkała w Kielcach.

TRUDNO ZROZUMIEĆ

W piątek w Sejmie posłowie po wielotygodniowej burzliwej debacie przyjęli uchwałę w sprawie zbrodni wołyńskiej. Odrzucili poprawkę w sprawie określenia jej terminem ludobójstwa. Nie zgodzili się również na ustanowienie 11 lipca Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Wołyńskiej i Męczeństwa Kresowian.

- Pod koniec 1942 roku we Lwowie spotkali się najważniejsi ludzie Bandery i podjęli decyzję o rozpoczęciu tak zwanej akcji antypolskiej, czyli "wyeliminowania polskiego żywiołu" z ziem ukraińskich - przypomina ustalenia historyków Leszek Bukowski. - Czym to było, jeśli nie zaplanowanym ludobójstwem skierowanym na wyniszczenie polskiej grupy narodowościowej na terytorium Ukrainy?

- Być może trzeba poszukać dodatkowego określenia, bo ani czystka etniczna, ani ludobójstwo nie oddaje w pełni tego, co się stało na Wołyniu i w Galicji Wschodniej - mówi Jarosław Machnicki, historyk, dyrektor Wojewódzkiego Domu Kultury w Kielcach.

Na razie trzeba się uczyć rozumienia historii. Kilka tygodni temu grupa uczniów szkół ponadgimnazjalnych z województwa świętokrzyskiego - laureatów konkursu o historii Kresów Wschodnich pojechała w nagrodę na wycieczkę do Lwowa, Kamieńca Podolskiego, Krzemieńca. Po drodze odwiedzili Hutę Pieniacką, wieś, w której do 20 lutego 1944 roku mieszkało ponad 1000 Polaków. W ciągu jednego dnia banderowcy wymordowali mieszkańców, wieś spalili, zrównali z ziemią. - Szliśmy kilka kilometrów polami na miejsce, gdzie w szczerym polu stoi samotny obelisk z nazwiskami ofiar. To tak silnie dotarło do tych młodych ludzi, że nie mogli powstrzymać emocji. Mimo, że potem zwiedzali inne miejsca, w rozmowach wciąż wracali do Huty Pieniackiej - opowiada Bukowski. - Ta historia nie jest za trudna, ona jest wciąż nieodkryta.

TRZEBA POZNAĆ

Od poniedziałku w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach będzie można oglądać wystawę "Wołyń - ziemia naznaczona polską krwią" składającą się z plansz bogato ilustrowanych dokumentami i zdjęciami. Przygotowało ją Muzeum Wsi Kieleckiej - mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie we współpracy z kielecką delegaturą IPN. Częścią ekspozycji są filmy dokumentalne "Kryptonim Pożoga. Dramat wołyński (1939-1945)", w reżyserii Wincentego Ronisza i "Wołyń w pożodze" w reżyserii Adama Sikorskiego. - O tym, czym była rzeź wołyńska trzeba mówić, bo wiedza o niej jest niewystarczająca - uważa Jarosław Machnicki. - Żeby zrozumieć, trzeba poznać, dlatego zapraszamy na wystawę mieszkańców regionu, wakacyjnych gości, uczestników Festiwalu Harcerskiego, gości igrzysk polonijnych. Dla grup zorganizowanych możemy wyświetlić filmy dokumentalne towarzyszące tej wystawie.