Walki o polski Górny Śląsk. Nowa wystawa IPN w Kielcach

- Od XIX wieku można zaobserwować tendencje budzenia polskiej świadomości narodowej na Górnym Śląsku. Dotyczyło to głównie terenów wiejskich. W okresie I wojny światowej nastąpiły coraz wyraźniejsze tarcia narodowościowe. Według postanowień Traktatu Wersalskiego, o przynależności Górnego Śląska miał zdecydować plebiscyt – powiedział Marek Jończyk z Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach.

Represje i rozpoczęcie walk

Od samego początku Niemcy znajdowali się w korzystniejszej sytuacji niż strona polska. Terytorium Górnego Śląska należało przed I wojną światową do Cesarstwa Niemieckiego, a od listopada 1918 roku nadal znajdowało się pod kontrolą niemiecką. Działały tu również niemieckie formacje zbrojne. – Prowadziły prześladowania wśród Górnoślązaków zaangażowanych w przyłączenie tych terenów do Polski – dodał historyk.

Doprowadziło to do wybuchu I powstania śląskiego w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku. Na jego czele stanął początkowo Maksymilian Iksal, a następnie Alfons Zgrzebniok. Zryw upadł szybko, jeszcze w sierpniu 1919 roku i nie przyniósł wymiernych korzyści. Efektem stała się emigracja z terenów Górnego Śląska ok. 22 tysięcy osób oraz kolejne represje, które stosowali Niemcy wobec osób sprzyjających „opcji polskiej”.

„Wojna papierowa”

- Z początkiem 1920 roku rozpoczęły się działania przygotowujące do przeprowadzenia plebiscytu. W walkę mocno zaangażowali się zarówno Niemcy, jak i Polacy. Prowadzone wówczas działania propagandowe nazywane są często „wojną papierową” – powiedział historyk.

Trudne położenie państwa polskiego w związku z walkami z Rosją bolszewicką wykorzystali Niemcy. – W sierpniu 1920 roku doszło do antypolskich rozruchów sprowokowanych przez stronę niemiecką – dodał Marek Jończyk. Na odpowiedź Polaków nie trzeba było długo czekać. 18 sierpnia wybuchło II powstanie śląskie, na czele którego stanął Alfons Zgrzebniok. Walki ogarnęły cały Górny Śląsk. – Niemcy byli zaskoczeni. Choć II powstanie było równie krótkie co pierwsze, to przyniosło zajęcie wielu miejscowości oraz rozbicie niemieckiej samoobrony i policji bezpieczeństwa. Jednym z sukcesów stało się doprowadzenie do powołania mieszanej policji polsko – niemieckiej tzw. Policji Plebiscytowej – dodał Marek Jończyk.

Za polski Górny Śląsk

Po zakończeniu powstania kontynuowana była walka propagandowa. Jednak tym razem, po uporaniu się z bolszewickim zagrożeniem, propolscy Górnoślązacy otrzymali pomoc ze strony władz Rzeczpospolitej. Rozstrzygający wszystko plebiscyt przeprowadzono 20 marca 1921 roku. Frekwencja wynosiła ponad 97%. Zakończył się porażką strony polskiej. 59,6% - głosujących było za przyłączeniem do Niemiec, a 40,3% do Rzeczpospolitej. O przegranej zdecydowały głosy niemieckich emigrantów, przywożonych z terenów całych Niemiec. Duże miasta Górnego Śląska opowiedziały się w głównej mierze za stroną niemiecką, natomiast wieś zagłosowała za przynależnością do Polski.

Ślązacy obawiający się oddania niemal całego spornego terytorium Niemcom, zdecydowali o wybuchu III powstania śląskiego pod dowództwem Wojciecha Korfantego. Rozpoczęło się w nocy 2 na 3 maja 1921 roku. Powstańcy zaskoczyli Niemców. – Początkowo w ciągu 2 tygodni udało się siłom powstańczym zająć cały Górny Śląsk – przyznał Marek Jończyk. Do szczególnie zaciętych walk doszło w drugiej połowie maja oraz na początku czerwca 1921 roku. 25 czerwca 1921 roku doszło do zawarcia rozejmu.

- Liga Narodów zdecydowała o przyznaniu Polsce 29% spornego obszaru we wschodniej części terytorium lecz z większością zakładów przemysłowych. Na tych terenach znajdowało się 79 % kopalń węgla kamiennego, 67 % kopalń rudy cynku i ołowiu, 70 % hut żelaza oraz wszystkie kopalnie rudy żelaza oraz huty cynku, ołowiu i srebra – powiedział Marek Jończyk. 16 lipca 1922 roku miało miejsce podpisanie w Katowicach Aktu Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Formalnie ogłoszono wówczas powstanie województwa śląskiego ze statusem autonomii. Przygotowaną przez IPN wystawę poświęconą powstaniom śląskim w latach 1919 – 1921 można oglądać przed Świętokrzyskim Urzędem Wojewódzkim w Kielcach do 15 czerwca.