Wigilia wedle sandomierskiej tradycji. Kobieta w gościnie nie była mile widziana

Wigilia to czas szczególnych wierzeń i obrzędów w dawnej kulturze ludowej. Dlaczego ten dzień i kolejne dni były tak ważne?
- Czas od Wigilii Bożego Narodzenia, czyli 24 grudnia w kulturze ludowej rozpoczynał okres zwany świętymi wieczorami. Trwało to do Trzech Króli. To był w kulturze ludowej początek nowego roku obrzędowego i wegetatywnego. Stąd w tym okresie było jak najwięcej praktyk i obrzędów, poprzez które otrzymywano obraz, jak ten przyszły rok będzie wyglądał. Czy będzie pomyślny, czy ludzie będą zdrowi, czy bydło się dobrze będzie chowało, czy będzie dostatek pokarmów. Troska co przyniesie przyszły rok była bardzo akcentowana podczas okresu Bożego Narodzenia. Przebieg całego dnia rzutował obraz na to, jak będzie wyglądał przyszły rok.

Jakie zwyczaje towarzyszyły naszym dziadkom?
Przede wszystkim w Wigilię starano się bardzo wcześnie wstawać, aby być energicznym i zdrowym. W tym dniu nie wolno było się kłaść, aby nie chorować. Starano się być grzecznym, uprzejmym i darować urazy. Baczono kto pierwszy zawita do domu.

No właśnie. Podobno w Wigilię Bożego Narodzenia kobieta w gościnie jest niemile widziana.
- Tak. Mężczyzna w gościnie w tym dniu był dobrym zwiastunem. Odwiedziny kobiety był złym prognostykiem.

Co z wróżbami, jakie dawniej odczyniano w Wigilię Bożego Narodzenia, a o których dzisiaj już zapomniano?
Wróżby były stałym elementem Wigilii Bożego Narodzenia. Na przykład wróżono z cienia padającego na ścianę. Jeśli cień był wyrazisty, wróżyło to, że postać będzie żyła długo i godnie. Jeśli cień był słaby, można było spodziewać się śmierci tej osoby.

Jak strojono choinkę?
Dawniej nie było choinek, jak te, które dziś zdobione są głównie plastikami. Domy przystrajano gałązkami sosnowymi, świerkowymi. Iglaki wieszano u sufitu i zdobiono je orzechami, małymi jabłuszkami, pierniczkami i własnoręcznie wykonanymi ozdobami z opłatka wigilijnego, którym powszechnie dekorowano. Taka dekoracja z gałązki w kulturze ludowej nazywana była podłaźnikiem lub podłaźniczką. Był to element nie tylko dekoracyjny na czas świąt, ale także ta dekoracja miała zapewnić domownikom i zwierzętom miłość, zdrowie i jedność w rodzinie. Dlatego starano się, aby ta gałązka jak najdłużej przetrwała. A dopiero na początku XX wieku pod strzechy przywędrowała choinka, która była zdobiona własnoręcznie wykonanymi ozdobami.

A jak to było z ozdobami z opłatka, o których dziś mało kto pamięta? Tę tradycję kultywują jeszcze Lasowiaczki.
Przed Wigilią kobiety z opłatka wycinały różne figury, które za pomocą śliny sklejały i tworzyły kompozycje brył. Mniejsze łączono w większe i powstawały pająki lub pojedyncze formy jak gwiazdki, którymi dekorowano choinki lub podłaźniki. Dziś o tych ozdobach już się nie mówi. Przypominają o nich Lasowiaczki.

Z opłatkiem związane są także wierzenia?
Wierzono, że opłatek ma moc ochronną stąd po Wigilii cząstki opłatka wrzucano do studni, aby ta woda była żywa i czysta. Podczas Wigilii wróżono z opłatka, który kładziono pod naczyniem z posiłkami. Patrzono czy ten opłatek przyklei się do misy czy nie. Przyklejenie zwiastowało domownikom obfitość pokarmów, z których była przyrządzona ta potrawa.