Włochy. Tirano - krańcowe stacje dwóch krajów

(fot. Cezary Rudziński)

Mimo dosyć ciekawej przeszłości i paru cennych zabytków jakie się w nim znajdują, zupełnie pominięte zarówno w znanych mi polskich przewodnikach po Włoszech, jak i dosyć drobiazgowym Bedekerze z… 1908 roku "Italien. Von den Alpen bis Neapel" (Włochy. Od Alp do Neapolu) jaki mam w bibliotece.

JUŻ W ROKU 1073

Ale trochę faktów na jego temat znalazłem zarówno tu na miejscu, jak i w innych zagranicznych źródłach. Dziś to lokalne centrum regionu rolniczego, w którym uprawiane są przede wszystkim warzywa i winorośl, z niewielkimi zakładami przemysłowymi oraz rzemieślniczymi, położone na lewym brzegu rzeki Adda, po raz pierwszy wspomniane zostało w dokumentach, jako zamek Dosso, już w roku 1073.

Na początku XIV wieku Tirano podporządkowane Mediolanowi stało się główną miejscowością górnego Veltlinu. Poważnie zniszczone w walkach pod koniec XV w, zostało odbudowane przez księcia Ludovico il Moro.To jemu miasto zawdzięcza m.in. wzniesienie solidnych murów obronnych, które przydały się zwłaszcza podczas wojny religijnej katolików z protestantami. Kroniki odnotowały m.in. krwawe powstanie Sacro macello 19 lipca 1620 roku, a następnie bitwę pod Tirano, z udziałem m.in. Hiszpanów, stoczoną 11 września tegoż roku. Później miasto, dzięki położeniu w pobliżu granicy Republiki Weneckiej, czerpało profity z handlu. W 1797 r. znalazło się w Republice Cisalpejskiej. Bardzo istotne znaczenie miało uruchomienie 29 czerwca 1902 roku przez prywatne przedsiębiorstwo Ferrovia Alta Valtellina linii kolejowej łączącej je z głównym miastem prowincji - Sondrio.

(fot. Cezary Rudziński)

POCZĄTKI LINII KOLEJOWYCH

Jako ciekawostkę można przytoczyć, że linia ta przejęta została przez państwowe koleje włoskie dopiero w 1970 roku. Transport kolejowy ma tu ogromne znaczenie. Tirano, dzięki powstałym później połączeniom, stało się ważnym miejscem tranzytowym między m.in. Mediolanem oraz - trasą słynnej linii przez przełęcz Bernina (2253 m n.p.m.) w Szwajcarii uruchomionej w 1908 r. przez Koleje Retyckie (Rhätische Bahn), z najstarszym szwajcarskim, a zarazem głównym miastem kantonu Gryzonia (Graubünden) - Chur. I. oczywiście innymi miejscowościami w kraju północnych sąsiadów.

Płynął nią, i nadal płynie w obie strony, nie tylko potok ludzi - słynny widokowy Bernina Express jest tylko ważną ciekawostką turystyczną, oprócz niego kursuje tędy wiele "zwykłych" pociągów, ale także towarów. Przede wszystkim drewna ze szwajcarskich lasów, przerabianego we Włoszech. W mieście znajdują się, zresztą tuż obok siebie, dwie stacje kolejowe. Linii włoskich oraz krańcowa (lub początkowa, w zależności od tego w którą stronę się jedzie) szwajcarskich Kolei Retyckich. Gdy byłem tu poprzednio wiosna 2000 roku jadąc Bernina Expressem z północy na południe, w budynku tym znajdowała się placówka graniczna i celna, w której byliśmy kontrolowani.

(fot. Cezary Rudziński)

CIEKAWE ZABYTKI

Stare miasto w Tirano otaczają średniowieczne mury z XIV i XV w z trzema bramami (Porta): Pischiavina, Bormina i Milanese. Zachowały się też ruiny zamku Św. Marii (Sta Maria), a także kilka starych zabytkowych dużych domów nazywanych pałacami (Palazzo): Salis, Pretorio - obecnie siedziba mera (podesty), Marinoni - współcześnie ratusz oraz na przedmieściach Pierani i Trombini. Jest też na Starówce kościół p.w. św. Marcina (S. Martino). A na górującym nad miastem zboczu ruiny najstarszej tutejszej budowli, zamku Dosso. Wśród winnic, także na zboczach góry, kościółek Sta. Perpetua - Świętej Perpetuy.

Najciekawszą i najbardziej godną zobaczenia tutejszą budowlą jest Basilica Madonna di Tirano - bazylika p.w. Wniebowstąpienia NMP, wzniesiona w 1505 roku w odległości prawie kilometra poza ówczesnymi murami miejskimi. Obok niej znajdował się klasztor, obecnie stojący przy placu Kościelnym Palazzo S. Michele. Dookoła tych budowli - w 1578 roku bazylika otrzymała wysoką wieżę zbudowaną na planie kwadratu - powstała początkowo druga, niezależna od Tirano osada, łącząc z czasem z nim w jedną całość. Bazylika jest bardzo interesująca zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz. Ma dużą i bogato zdobioną nawę główną oraz dwie boczne. W lewej, tuż koło wejścia, znajduje się ołtarz z "cudownym" wizerunkiem Maryi.

(fot. Cezary Rudziński)

BERNINA EXPRESSEM ULICAMI MIASTA

Uwagę zwraca także ołtarz główny oraz zawieszona po prawej stronie nawy stara drewniana, pięknie rzeźbiona ambona. A niemal vis a vis niej, po przeciwnej stronie, ogromne, także rzeźbione w drewnie, z metalowymi piszczałkami, stare organy. Ogromną ciekawostkę stanowią w Tirano pociągi przejeżdżające ulicami przez jego część w pobliżu bazyliki i przecinające m.in. fragment Piazza Basilica - placu Kościelnego.

W pewnym momencie zaskoczył mnie dosyć donośny sygnał ostrzegawczy, na głos którego natychmiast stanęły wszystkie pojazdy zwalniając najpierw tory kolejowe. Na które po chwili powoli wtoczył się pociąg jadący do Szwajcarii. A po kilku minutach kolejny stamtąd do Włoch. Kursują one często, trzeba więc uważać.