Ziemia skarżyska 11 listopada 1918 roku i w pierwszych latach niepodległości Polski - tak odradzała sie o nas wolna Ojczyzna

W Kamiennej wrzało przez cały 1918 rok. Już w styczniu wybuchły strajki na miejscowej kolei oraz w zakładach rzemieślniczych.
25 stycznia około 800 pracowników kolei poprowadziło przez Kamienną demonstrację; niesiono czerwony sztandar, portret Józefa Piłsudskiego oraz tablice z hasłami „Precz z okupantami” i „Dajcie nam pokój” – opisywał sytuację w mieście Marcin Medyński.
Kolejne niezadowolenie przyszło w lutym 1918 roku wraz z podpisaniem traktatu w Brześciu. Tłum mieszkańców przystąpił do oblężenia siedziby żandarmerii. Podjęto również strajk głodowy oraz wznoszono okrzyki patriotyczne i niepodległościowe. Z początkiem października 1918 roku, wraz z powrotem do miasta kolejarzy ewakuowanych z Rosji, przed warsztatami kolejowymi zebrało się około 200 osób. Żądano między innymi przywrócenia stanowisk pracy, usunięcia z nich Niemców oraz udzielenie wsparcia finansowego. Pomimo zmobilizowania dużych sił przez okupanta, do konfrontacji jednak nie doszło.
- Na przełomie października i listopada 1918 roku władza okupantów była już tylko pozorna. Kolejarze 1 listopada nie dopuścili do wywiezienia za granicę 103 sztuk bydła. 2 listopada w Radomiu delegaci kół skarżyskiego i kieleckiego zażądali od komendanta kolei […] zezwolenia na obsadzenie stacji polskimi urzędnikami i uzyskali zgodę […]. Objęcie węzła kolejowego z główną parowozownią i warsztatami kolejowymi oraz stacji telegrafu odbyło się bez problemów 3 listopada; w Kamiennej doszło jednak do drobnych starć przy rozbrajaniu poddanych austriackich. 4 listopada rano miejscowi kolejarze objęli wszystkie posterunki służbowe. Zabezpieczono przed wywozem zapasy zboża i inwentarza, a strzeżenie porządku w osadzie przejęła milicja ludowa. Kamienna była niepodległa – pisał Marcin Medyński w książce „Dzieje Skarżyska-Kamiennej”.

Zamiast osady – miasto

Najtrudniejsze miało dopiero nadejść. Nowe państwo polskie przyjęło strukturę powiatów stworzoną w 1866 roku przez zaborców, Rosjan. Tereny dzisiejszego powiatu skarżyskiego wchodziły w skład powiatu koneckiego. Władze powiatowe zmuszone były sobie radzić z olbrzymią ilością powierzonych zadań – monitorować nastroje społeczne, rozwijać zagadnienia bezpieczeństwa, dbać o kwestie aprowizacyjne, warunki materialne czy stan zdrowia mieszkańców. Wszystko to odbywało się w warunkach niezwykle trudnej sytuacji ekonomicznej, rodzącej się niepodległej Polski.
Jednym z pierwszych zadań jakie postawiły przed sobą władze osady Kamiennej, która znalazła się w powiecie koneckim, było uzyskanie praw miejskich. Wybrana w 1919 roku rada podjęła starania zmierzające do przekształcenia osady w miasto. Przygotowano specjalny dokument, w który podkreślano miejski charakter ówczesnej zabudowy, dużą liczbę mieszkańców osady, która liczyła około 11 tysięcy osób oraz infrastrukturę przemysłową. Czynnikiem decydującym miały być jednak perspektywy dalszego rozwoju.
Zabiegi radnych zostały uwieńczone sukcesem w 1922 roku, kiedy Rada Ministrów stwierdziła, że „Z osady Kamiennej, stanowiącej dotychczas samodzielną gminę wiejską oraz gruntów rządowych Milica-Pastwisko, tworzy się gminę miejską Kamienna z siedzibą własnego zarządu w Kamiennej”.
Miasto funkcjonowało do 1928 roku, kiedy nadano mu nową nazwę – Skarżysko-Kamienna.

W Kamiennej wrze

W 1920 roku władze powiatu w Końskich określały sytuację w Kamiennej jako najtrudniejszą w całym powiecie. – Część robotników kolejowych pozostaje pod wpływami komunistów, ludność zaś pochopna jest do zaburzeń z uwagi na istotnie krytyczne położenie aprowizacyjne. Sytuację komplikuje ponadto fakt, iż osada Kamienna – de facto miasto – posiada ustrój gminy wiejskiej, skutkiem czego tak zwane zebrania gminne zwoływane dla omówienia bieżących spraw przekształcają się na wiece o nieobliczalnym zupełnie charakterze i przebiegu – pisano w jednym z raportów sytuacyjnych.
Na początku następnego roku dała o sobie znać wspomniana katastrofalna sytuacja aprowizacyjna. – Na skutek żądań pracowników kolejowych i fabrycznych, mieszkańców osady Kamienna, wójt tejże osady zwołał na dzień 6 stycznia [1921 roku] zebranie gminne celem omówienia spraw związanych z fatalnym stanem aprowizacji – pisano w raporcie przygotowanym przez starostwo w Końskich. W efekcie złożono do władz powiatowych szereg postulatów dotyczących zakazu wywożenia jakichkolwiek produktów spożywczych z Kamiennej, przejęcia części z nich przez stronę społeczną oraz powołania komisji, której zadaniem będzie kontrolowanie towarów przewożonych przez miejscowość. Mieszkańcy, którzy w ponad dwa tysiące osób przybyli na spotkanie z wójtem, żądali także uchwalenia przez parlament kary śmieci dla osób parających się nielegalnym handlem.
1922 rok przyniósł zasadnicze zmiany w działalności władz powiatowych i miejskich w wielu częściach Kielecczyzny. – Samorząd gminny wchodzi stopniowo na tory racjonalnego rozwoju. Członkowie gmin wiejskich przyzwyczajeni jeszcze do niedawna do tego, że za nich myśleli inni – czy to rosyjski naczelnik powiatu razem z pisarzem gminnym, czy okupacyjny szef powiatu – dziś oswoili się już z zasadą samorządności, poczuli swoją odpowiedzialność za bieg spraw w gminie i coraz więcej poczynają się nimi interesować – stwierdzono w jednym z raportów.
Zmiany objęły również polskie społeczeństwo, które lepiej niż we wcześniejszym okresie zdawało sobie sprawę z własnych powinności i obowiązków względem odrodzonego państwa. – Wyszedłszy ze stadium początkowych trudności – braku inicjatywy i organizacji z jednej strony, z drugiej bezładu spowodowanego nadmiarem urzędów, obecnie zaczyna płynąć coraz bardziej normalnie – oceniano sytuację w 1922 roku.

Miasto i powiat

Obok starań zmierzających do przekształcenia Kamiennej z osady w miasto, podjęto również działania na rzecz utworzenia powiatu skarżyskiego. – Po raz pierwszy z taką propozycją wystąpił wójt gminy Kamienna Antoni Biernacki na posiedzeniu Rady Gminy 18 lutego 1922 roku. W złożonym wniosku podkreślał możliwości rozwojowe Kamiennej, wynikające z jej przemysłowego charakteru i korzystnego usytuowania. W skład projektowanego powiatu z siedzibą w Kamiennej miały wejść następujące tereny: gminy Skarżysko Kościelne i Mirzec, miasto i gmina Wierzbnik z powiatu iłżeckiego, gminy Bliżyn i Suchedniów, miasto i gmina Szydłowiec z powiatu koneckiego oraz gmina Rogów z powiatu radomskiego – pisał Tadeusz Wojewoda w monografii poświęconej dziejom Skarżyska-Kamiennej. Powstały w ten sposób powiat miał liczyć ponad 100 tysięcy mieszkańców. Z taką propozycją zwrócono się więc do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Temat utworzenia powiatu skarżyskiego powrócił we wrześniu 1923 roku. Spotkanie u wojewody kieleckiego zakończyło się porażką, gdyż większość obecnych negatywnie zaopiniowała ten pomysł. Do wspomnianej idei wrócono raz jeszcze w 1936 roku, jednak podobnie jak w poprzednich latach nie udało się przeforsować swojej koncepcji.

W powiecie koneckim

W skład powiatu w 1918 roku wchodziło 18 gmin: Bliżyn, Borkowice, Chlewiska, Czermno, Dobromierz, Gowarczów, Grodzisko (z siedzibą w Radosce, Góry Mokre, Kamienna, Końskie, Duraczów (z siedzibą w Pomykowie), Miedzierza (z siedzibą w Królewcu, potem w Smykowie), Niekłań (z siedzibą w Odrowążu), Pijanów (z siedzibą w Słupi), Przedbórz, Ruda Maleniecka, Skotniki i Szydłowiec.