Zespół Otella (alkoholowa psychoza) – objawy i przyczyny. Na czym polega leczenie osoby z zespołem Otella?

Czym jest zespół Otella? Klasyfikacja wg ICD-10

Zespół Otella to zaburzenie psychiczne, znajdujące się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 pod kategorią „zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem środków (substancji) psychoaktywnych”, w podkategorii „zaburzenia psychotyczne”. Nazwa tego zaburzenia pochodzi od sztuki Williama Szekspira „Otello”, której tytułowy bohater popada w obsesję na punkcie zdrady, jakiej jego zdaniem ma się dopuszczać jego ukochana. Inna nazwa syndromu Otella to alkoholowy obłęd zazdrości.

Zespół Otella – objawy

Zespół Otella występuje u osób w stanie silnego upojenia alkoholowego. Najczęściej są to alkoholicy w długim ciągu alkoholowym, to znaczy pijący przez wiele dni bez przerwy. Częściej dotyka on mężczyzn, ale może wykształcić się także u kobiety.

Urojenia na temat niewierności partnerki lub partnera są głównym objawem tego zaburzenia. Jak należy rozumieć ten termin? Urojenia to błędne, irracjonalne i bezzasadne przeświadczenia na temat rzeczywistości. Chory żywi je z całkowitą pewnością i potrafi podawać dla nich skomplikowane, chociaż z obiektywnego punktu widzenia całkowicie nonsensowne uzasadnienia. Przeważnie też myśli te niezwykle absorbują chorego. Od halucynacji urojenia różnią się tym, że nie dochodzi do zaburzeń percepcji zmysłowej, lecz tylko zdolności do interpretacji obserwowanych faktów. Urojenia przyjmowane są przez chorego całkowicie bezkrytycznie. Są typowym objawem wszelkiego rodzaju psychoz, czyli stanów silnego pobudzenia połączonych z zaburzeniami procesów myślowych i podejmowania decyzji.

Urojenia towarzyszące zespołowi Otella pojawiają się powoli, stopniowo się nasilając. Mogą także zanikać na jakiś czas i wracać nawet po dłuższej przerwie. Zdarza się nawet, że chory usiłuje ukrywać swoje urojenia przed otoczeniem, na przykład w celu uniknięcia kolejnego pobytu na oddziale psychiatrycznym.

W pełnym nasileniu symptomów chory jest obsesyjnie pochłonięty swoimi urojeniami. Absorbują one całość jego uwagi i doprowadzają do silnych emocji. Łatwo tu o mechanizm błędnego koła – alkoholik to wszak osoba, która zamiast stawiać czoła negatywnym emocjom, tłumi je alkoholem. W przypadku emocji wywołanych przeświadczeniem o byciu zdradzanym jest tak samo. Zespół Otella w ten sposób zaostrza się i skłania chorego do sięgania po jeszcze więcej alkoholu.

W pełni rozwinięta postać zespołu Otella cechuje się pewnymi charakterystycznymi zachowaniami, jakich dopuszczają się chorzy. Należą do nich:

• Opieranie swoich przeświadczeń o całkowicie bezzasadne przesłanki. Zespół Otella wcale nie musi zachodzić tylko wtedy, gdy partner jest wierny. Do zdrady może faktycznie dochodzić, lecz cierpiący na zespół Otella twierdzi tak na podstawie „dowodów”, które nie doprowadzają w logiczny sposób do takiego wniosku.
• Ciągłe wypytywanie partnera, wszczynanie awantur i rzucanie oskarżeń.
• Utrudnianie partnerowi kontaktów społecznych, korzystania z telefonu czy mediów społecznościowych itp.
• Zachowania takie jak śledzenie partnera, przeszukiwanie jego rzeczy osobistych, czy czytanie korespondencji. Chory może podejmować takie „szpiegowskie” zachowania nawet kosztem podstawowych potrzeb życiowych i komfortu (np. wielogodzinne czajenie się na zewnątrz zimą). Co istotne, treść pozyskanych w ten sposób „dowodów” jest bez znaczenia, ponieważ chory zawsze dopatrzy się w nich faktów potwierdzających jego urojenia.
• Próby wymuszania przyznania się do zdrady, często z użyciem przemocy. Chory może je wymuszać siłą, ale może także zapewniać, że z pewnością wybaczy zdradę i potrzebuje tylko usłyszeć, jak partner przyznaje się do winy. Partner, zmęczony ciągłymi awanturami, może w końcu przyznać się do urojonej zdrady. Wówczas podejrzenia nasilają się jednak jeszcze bardziej lub chory zaczyna żądać przyznania się do zdrady z kolejnymi osobami z otoczenia.
• Duża skłonność do agresji i przemocy. Zdarza się, że zespół Otella prowadzi do pobić, ataków z użyciem niebezpiecznych przedmiotów, a nawet zabójstw.

Przyczyny wystąpienia zespołu Otella. Skąd bierze się obsesja zazdrości?

Jak wiadomo, alkohol stosowany z umiarem nie wywołuje efektów takich jak stany psychotyczne czy deliryczne. Jeżeli jednak dochodzi do ciągów alkoholowych, długofalowy wpływ etanolu skutkuje poważnymi zaburzeniami funkcjonowania mózgu. Możliwe są różnego rodzaju symptomy, takie jak: drgawki, halucynacje czy właśnie stany psychotyczne, do których zaliczamy zespół Otella.

Spośród chorych, doświadczających psychozy od nadmiernego spożycia alkoholu, około 30% przejawia zachowania charakterystyczne dla zespołu Otella.

Nie wiadomo, co dokładnie wpływa na wykształcenie się urojeń w takiej, a nie innej postaci. Najpowszechniejsza hipoteza mówi, że długotrwałe spożycie alkoholu pełni rolę katalizatora posiadanych wcześniej skłonności do paranoicznego sposobu myślenia. Warto też pamiętać, że alkoholikami często zostają osoby niepewne siebie i zakompleksione, które kompensują swoje braki piciem. Urojenie o tym, że jest się zdradzanym przez partnera, może być objawem takiej postawy, wyolbrzymionym przez wpływ alkoholu.

Leczenie osoby z zespołem Otella

Zespół Otella u każdego chorego jest jedynie objawem szerszego problemu, jakim jest uzależnienie od alkoholu. Trudno zatem mówić o leczeniu zespołu Otella bez uprzedniego zapanowania nad nałogiem.

Jak wiadomo, wyjście z alkoholizmu to niezwykle trudny i żmudny proces. Alkohol jest bowiem silnie uzależniającą substancją, której odstawienie jest wielkim wyzwaniem zarówno dla psychiki uzależnionego, jak i powoduje dotkliwe symptomy odstawienne. Tymczasem moment, w którym picie skutkuje epizodami psychotycznymi to bardzo głębokie stadium alkoholizmu.

Co gorsza, urojenia towarzyszące zespołowi Otella często utrzymują się nawet po odstawieniu alkoholu. Zniwelowanie ich okazuje się bardzo trudne i najczęściej wymaga połączenia następujących technik terapeutycznych:

• psychoterapia, łączona z terapią uzależnień,
• terapia rodzinna,
• farmakoterapia – stosowane są głównie różnego rodzaju leki antypsychotyczne.

Jeżeli metody te okażą się nieskuteczne, w skrajnych przypadkach jedynym wyjściem jest fizyczna separacja partnerów. Bywa, że musi być ona wyegzekwowana sądowym zakazem zbliżania się.