Od 1 czerwca możesz zastrzec PESEL. Do rejestru zastrzeżeń może wpływać nawet 10 mln zapytań dziennie. Czy zastrzeżenie można cofnąć?

Do tej pory, to osobna poszkodowana, czyli ofiara przestępstwa czy kradzieży tożsamości musiała udowodnić, że to nie ona zaciągnęła dane zobowiązanie, prawne lub finansowe. Nowe przepisy zmienią tę sytuację.

– Jeśli obywatel zastrzeże swój PESEL i w tym czasie ktoś zaciągnie na niego zobowiązanie, instytucja finansowa nie będzie mogła domagać się od tej osoby np. spłaty długu wyjaśnia Ministerstwo Cyfryzacji.

Rejestr zastrzeżeń numerów PESEL to system wprowadzony przez ustawę z 7 lipca 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia niektórych skutków kradzieży tożsamości. Od chwili uruchomienia, czyli od17 listopada 2023 r., przechowuje dane o zastrzeżonych numerach identyfikacyjnych, jak również o wycofaniu zastrzeżeń, wraz z datami tych działań. Jednak zwiększona ochrona przed nadużyciami z tytułu kradzieży danych osobowych rozpocznie się wraz z obowiązkiem weryfikacji nr PESEL. Dopiero sprawdzenie przez instytucję finansową czy klient zastrzegł swój PESEL, pozwoli zapobiec wyłudzeniom pieniędzy przez oszustów.

Związek Przedsiębiorstw Finansowych (ZPF) szacuje, że do rejestru zastrzeżeń numerów PESEL może wpływać około 10 mln zapytań dziennie. – Ta ogromna liczba wynika m.in. z faktu, że informacje będą w nim weryfikować nie tylko instytucje finansowe, ale też np. operatorzy telekomunikacyjni i notariusze – wyjaśniono.

– W przypadku podmiotów z rynku finansowego zapytania do rejestru będzie trzeba składać nie tylko w procesie udzielania kredytu bądź pożyczki, ale również zakładając rachunek bankowy, rozpoczynając świadczenie usługi płatniczej, a nawet wypłacając gotówkę z rachunku bankowego, jeśli pojedyncza lub kolejna transakcja powoduje, że suma wypłat gotówkowych w danym dniu we wszystkich placówkach danego podmiotu przekracza trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę (czyli od 1 lipca 2024 - 12 900 zł) – wyjaśnia w swoim komentarzu Marcin Czugan, Prezes Związku Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce.

Jednocześnie Czugan zwraca uwagę na wydolność systemu, ponieważ, jak wyjaśnia, „z punktu widzenia instytucji finansowej ta wątpliwość jest o tyle szczególna, że udzielenie pożyczki lub kredytu klientowi, którego PESEL znajduje się w rejestrze, będzie mieć poważne skutki".

Prezes ZPF przypomina, że instytucja nie będzie mogła ani domagać się zwrotu środków, ani sprzedać wierzytelności do nabywcy. – I to nawet, jeżeli okaże się, że zobowiązanie faktycznie wzięła osoba legitymująca się danym numerem PESEL i wcale nie doszło do kradzieży tożsamości – dodaje.

– Biorąc pod uwagę perspektywę tak radykalnej sankcji, można spodziewać się, że podmioty z rynku finansowego z ostrożności będą w jednej sprawie weryfikować PESEL klienta nawet kilkukrotnie, np. po złożeniu wniosku kredytowego i tuż przed wypłatą środków – prognozuje.

Co w przypadku niedostępności rejestru? Czugan podkreśla, że nawet krótkotrwała niedostępność systemu może spowodować szereg komplikacji. – Jeżeli niedostępność rejestru będzie krótsza niż kwadrans, ustawodawca uznał za uzasadnione, by podmiot weryfikujący numer PESEL wstrzymał się z zawarciem umowy z klientem i poczekał aż system ponownie zacznie prawidłowo działać – wyjaśnia.

Z kolei, jak wyjaśnia, w przypadku niedostępności przekraczającej 15 minut, konieczne będzie wykonanie dalszych czynności weryfikacyjnych klienta.

– W praktyce będzie to oznaczać, że w przypadku niedostępności instytucja i tak odczeka wskazane 15 minut, by następnie podjąć wskazane w przepisach kroki. To będzie wymagało od klientów cierpliwości – przyznaje.

Z kolei Cezary Ciopiński z ERIF BIG dodaje, że dla firm objętych obowiązkiem weryfikacji oznacza to dostosowanie wewnętrznych procesów do nowych zasad. – Niedopełnienie obowiązku weryfikacyjnego w zakresie wiarygodności danych naraża przedsiębiorstwo na problemy finansowe – podkreśla.

Od chwili udostępnienia możliwości zastrzeżenia numeru PESEL do końca 2023 roku swój PESEL zastrzegło prawie milion Polaków. – Zaledwie tydzień później, 7 stycznia 2024 r., liczba ta wynosiła ponad 1,2 mln – informują eksperci ERIF BIG.

Z ostatnich danych Centralnego Ośrodka Informatyki wynika, że w drugiej połowie lutego suma ta przekroczyła 2 mln. Z kolei resort cyfryzacji podaje, że łącznie niemal 2,7 miliona osób skorzystało z możliwości zastrzeżenia numeru PESEL.

Indywidualny numer PESEL można zastrzec na kilka sposobów:

• w aplikacji mobilnej mObywatel 2.0,

• w serwisie internetowym mObywatel,

• w dowolnym urzędzie gminy.

Jednocześnie, jak informuje resort cyfryzacji, za pośrednictwem aplikacji mObywatel oprócz zastrzeżenia numer PESEL, można:

• cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL z automatyczną datą ponownego zastrzeżenia,

• cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL bezterminowo,

• dowiedzieć się, jaka firma i instytucja sprawdzała Twój PESEL oraz z jakiego powodu,

• poznać historię swoich zastrzeżeń.

W aplikacji można dodatkowo otrzymywać na swój telefon powiadomienia związane z usługą Zastrzeż PESEL.

Resort cyfryzacji podkreśla i jednocześnie uspokaja – w każdej chwili można cofnąć zastrzeżenie nr PESEL. Można to zrobić zarówno poprzez aplikację, jak i serwis mObywatel lub w udając się do urzędu gminy. Co ważne, zmiana od razu pojawi się w rejestrze.

Cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL można na dwa sposoby:

• bezterminowo – wtedy PESEL pozostanie niezastrzeżony do czasu ponownego zastrzeżenia,

• wyznaczając czas automatycznego ponownego zastrzeżenia.

Jednocześnie warto pamiętać, że między ponowną zmianą statusu występuje przerwa wynosząca 30 minut. – To oznacza, że można w każdej chwili zastrzec PESEL lub cofnąć zastrzeżenie, ale już kolejna zmiana statusu zastrzeżenia może nastąpić dopiero po 30 minutach – wyjaśnia Ministerstwo.