Podróż śladami Żydów z Radomia

To ważne dla Radomia przedsięwzięcie, odbywające się każdego roku w kwietniu, nazwane symbolicznym tytułem „Ślad” rozpoczął przed południem wykład Łukasza Babuli w sali widowiskowej Resursy o macewach z radomskiego cmentarza żydowskiego zatytułowany „Przywracanie do życia umarłych”.

Łukasz Babula, iłżanin, kulturoznawca, historyk i judaista, doktorant UMCS w Lublinie, gdzie przygotowuje pracę doktorską poświęconą cmentarzowi żydowskiemu w Szczebrzeszynie, bardzo starannie przygotował swój wykład. Posługując się filmem, a potem fotografiami przypomniał najpierw historię żydowskich cmentarzy, zwanych najczęściej kirkutem, choć bardziej wyczerpującą nazwą jest „dom” - w języku hebrajskim są to: „bet chaim” (dom życia), „bet olam” (dom życia wiecznego) czy też „bet kwarot” (dom grobów), które pojawia się już w Biblii. Następnie omówił historię radomskich Żydów, którzy osiedlili się w naszym mieście już w XVI wieku, by stanowić ponad 30 procent ludności w 1939 roku. Potem prelegent zaprowadził słuchaczy na cmentarz żydowski w rejonie ulicy Kozienickiej. Radom posiadający przywilej zabraniający Żydom osiedlania się w nim, przez lata nie posiadał kirkutu. Żydzi grzebali swych zmarłych na cmentarzach w Przytyku i Kozienicach. Dopiero epidemia cholery, która wybuchła w mieście na początku lat trzydziestych XIX wieku, skłoniła władze do zezwolenia na założenie cmentarza epidemicznego. Przez kilka lat miejscowi Żydzi pertraktowali z władzami, aby uzyskać zgodę na przekształcenie cmentarza w grzebalny. Ostatecznie uzyskali stosowne zezwolenie 19 listopada 1837. Pomiędzy 1901 a 1902 rokiem cmentarz został ogrodzony i podzielony na kwatery. Dokupiono też nowe grunty i wzniesiono ohel. Cmentarz zniszczony przez Niemców podczas wojny ulegał dewastacji. Ostatni pochówek odbył się w 1951. W 1988 roku konserwator zabytków zainicjował prace renowacyjne. W roku następnym powstał Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego. 3 kwietnia 1989 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. W 1998 wzniesiono ohel.

Po południu w Galerii Resursa otwarto dokumentalną wystawę „Wszystkie drogi... - historie Żydów ocalonych z Zagłady”.

Ekspozycja została wypożyczona z Żydowskiego Muzeum „Galicja” w Krakowie. Jej mottem są słowa wybitnej żydowskiej poetki, Rajzli Żychlińskiej, która w przejmującym, pełnym goryczy wierszu „Bóg zakrył swoją twarz”, używa zwrotu: „wszystkie drogi wiodły do śmierci”. Jej słowa wydają się niezwykle prawdziwe w odniesieniu do ponad 3 milionów polskich Żydów, z których zagładę przeżyło zaledwie 10 procent. Tym nielicznym, którzy ocaleli, poświęcona jest ta wystawa. Na przykładzie losów siedemnastu osób pochodzących z terenów dawnej Galicji, które ocalały z zagłady, pokazuje jak różne były drogi ich przetrwania. Te dramatyczne, pełne napięcia i niebezpieczeństwa losy zostały opisane na kartach ekspozycji. Zdjęcia są pełne smutku i tragedii, ale i wielkiej woli życia.