Niemcy. Bauhaus narodził się w Weimarze

Idee Państwowej Szkoły Bauhaus przez wielu uważane są za najważniejszy niemiecki wkład w rozwój światowej kultury XX wieku. Choć szkoła działała zaledwie 14 lat stworzone przez jej mistrzów i uczniów idee po 90 latach dalej są aktualne i funkcjonują we współczesnej architekturze oraz wzornictwie przemysłowym.

Chcąc poznać istotę działalności Bauhausu odwiedziłem niepozorny, parterowy budynek w Weimarze przy Placu Teatralnym 1. Mieści się tu Muzeum Bauhausu. Wystawiono w nim ponad 300 eksponatów. Wśród nich jest Manifest i Program Bauhausu, wiele projektów, prac koncepcyjnych i przedmiotów (meble, sprzęty i urządzenia stanowiące wyposażenie mieszkań), które obrazują pedagogiczne, artystyczne, a także projektowe idee Bauhausu, uczelni artystyczno - rzemieślniczej.

Nazwa Bauhaus funkcjonuje również w stosunku do stworzonego przez twórców szkoły kierunku architektonicznego. Był on jednym z odłamów niemieckiego modernizmu, który znalazł uznanie i naśladowców na całym świecie. Wiele z eksponatów jest autorstwa mistrzów Bauhausu, a zarazem światowej sławy twórców jak np. Paul Klee, Wassily Kandinsky, Lyonel Feininger, Walter Gropius czy László Moholy-Nagy.

Uczelnia artystyczna Bauhaus powstała z inicjatywy Waltera Gropiusa w 1919 r. w Weimarze z połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych. W 1925 r. została ona przeniesiona do Dessau (dziś Dessau-Roßlau), a w 1933 r. do Berlina. Znaczący wkład w upowszechnienie idei Bauhausu na świecie miał Węgier László Moholy-Nagy, który po zamknięciu szkoły Bauhausu przez hitlerowców reaktywował uczelnię w 1937 r. w Chicago pod nazwą New Bauhaus.

Połączenie Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych było realizacją dążenia Gropiusa do powiązania techniki ze sztuką. Propagował on ideę standaryzacji ze względu na możliwości technologiczne przemysłu budowlanego. Wraz ze swoimi współpracownikami Gropius stworzył koncepcję wzornictwa przemysłowego i nowego podejścia do projektowania form produkowanych taśmowo.

W płaszczyźnie filozoficznej istotną rolę odgrywały idee polityczne nauczycieli i studentów Bauhausu związane z socjalizmem co było powodem zamknięcia placówki przez hitlerowców w 1934 r. Twórcy Bauhausu dążyli do stworzenia funkcjonalnej, nowoczesnej architektury związanej z innymi dziedzinami sztuki. Zmierzali do jedności technicznej i estetycznej dzieła. Działalność Bauhausu wpłynęła na zreformowanie metod nauczania w szkolnictwie artystycznym, rozwój tendencji abstrakcyjnych w sztuce i ostatecznie na kształtowanie się modernistycznej architektury.

Budynki Bauhausu w Weimarze i Dessau zostały uznane za niezwykle cenne zabytki i wpisano je na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. W Weimarze wzorcową budowlą wybudowaną w tym stylu jest willa Haus am Horn. Powstała ona na specjalnie zorganizowaną w 1923 r. wystawę, na której zaprezentowano dorobek nowatorskiej szkoły artystycznej po 4 latach jej funkcjonowania. W tamtym czasie wzbudziła ona duże zainteresowanie.

Właśnie w Muzeum Bauhausu zrozumiałem, skąd w polskiej powojennej architekturze i sztuce użytkowej wzięły się pewne wzorce kojarzone obecnie z PRL-em. Przed II wojną światową modernizm stanowił w Polsce styl obiektów elitarnych, takich jak wille, czy też budynki użyteczności publicznej (Gdynia). W okresie powojennym modernizm upowszechnił się w całym budownictwie. Od 1956 r. stał się on praktycznie obowiązującą wytyczną projektowania dla nowych obiektów i trwał aż do końca lat 80. XX w. Na wzór Bauhausu forma architektury osiedli mieszkaniowych i obiektów użyteczności publicznej została maksymalnie uproszczona, pozbawiona wszelkich zdobień i ornamentów. W założeniu formę i funkcję budynku podporządkowano głównie uwarunkowaniom materialnym, a nie estetycznym. Dążono do optymalizacji i ekonomizacji architektury poprzez stosowanie technologi masowej produkcji prefabrykatów. Dominowały duże płaskie i jednolite powierzchnie elewacji z reguły białe lub w pastelowych kolorach z oknami bez podziałów. Obowiązującym kanonem stało się stosowanie wyłącznie płaskich dachów.