Zbrodnie niemieckie na wsi kieleckiej - kalendarium okrucieństwa, zobacz pełną listę

W czasie polskiej wojny obronnej we wrześniu 1939 roku niemieckie zbrodnie i działania odwetowe na Kielecczyźnie związane były wyłącznie z kierunkami uderzeń i przemarszami wojsk inwazyjnych (2 i 3 DL, 29 DPZmot) oraz ostrzeliwaniem miast i wsi przez Luftwaffe.

Liczbę ostrzelanych wsi szacuje się na ponad dziewięćdziesiąt. W niewielkim stopniu tereny województwa kieleckiego objęte zostały działaniami Grup Operacyjnych Policji Bezpieczeństwa (Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei). Akcje przeprowadzone przez tę formację miały miejsce między innymi w Końskich, gdzie rozstrzelano dwudziestu zakładników i Pilczycy w gminie Kluczewsko, gdzie rozstrzelano dziewięć osób.

Po ustaniu działań wojennych Niemcy przeprowadzili zamiany administracyjne na okupowanych ziemiach polskich: utworzyli Generalne Gubernatorstwo (dzieliło się na cztery dystrykty, w tym radomski, który obejmował Kielecczyznę), a pozostałe tereny wcielili bezpośrednio do III Rzeszy. Pierwsze represje jakie dotknęły mieszkańców Kielecczyzny były ściśle związane z ukrywaniem i magazynowaniem broni pozostawionej przez oddziały Wojska Polskiego. W październiku 1939 roku pod tym zarzutem rozstrzelano co najmniej 22 mężczyzn, z których niemal wszyscy pochodzili ze wsi. Równocześnie Niemcy zastosowali terror prewencyjny i dokonywali selektywnych aresztowań przedstawicieli tal zwanej warstwy kierowniczej podbitego państwa, którzy zgodnie z przyjętą strategią zostali poddani eksterminacji w ramach "Grossaktion" (koniec marca 1940) i akcji "AB" ("Auβerordentliche Befriedungsaktion" - czerwiec - sierpień 1940). "AB", w czasie której zginęło na Kielecczyźnie około 1200 osób. "AB" swoim zasięgiem w niewielkim stopniu dotyczyła inteligencji wiejskiej, czy mieszkańców wsi w ogóle (około 20% stanowili przedstawiciele wsi). W znacznie szerszym zakresie uderzenie w elity wiejskie i małomiasteczkowe miało miejsce w latach 1941-1942. Jako przykładowe można wymienić aresztowanie czternastu nauczycieli w kwietniu 1941 roku w powiecie koneckim i tak zwaną "Lehreraktion" przeprowadzoną w dystrykcie w czerwcu 1942 roku, w wyniku której w powiecie opatowskim aresztowano 26 nauczycieli - oficerów rezerwy. Równocześnie aresztowano wielu ziemian i księży. Terror prewencyjny dotykał więc tych grup społecznych, których powolne lub natychmiastowe unicestwienie miało ułatwić panowanie w Generalnym Gubernatorstwie oraz umożliwić realizację nadrzędnego celu jaki przyświecał Niemcom - maksymalnej eksploatacji ekonomicznej i ludzkiej zajętych ziem polskich.

Eskalację terroru na Kielecczyźnie zwiększał fakt, że uderzenie w elity wiejskie z lat 1941-1942 zbiegło się w czasie z likwidacją pierwszych prób zorganizowanego oporu ludności polskiej. Niemniej lata 1940-1941 na wsi kieleckiej uznać należy za najspokojniejsze w przeciągu całej okupacji. Nie zmienia tego faktu akcja pacyfikacyjna przeprowadzona wiosną 1940 roku pod pretekstem wspierania Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego pod dowództwem majora Henryka Dobrzańskiego "Hubala". W wyniku działań operacyjnych SS i policji w dniach 30 marca - 11 kwietnia 1940 roku zostało zamordowanych 712 osób, a represjom poddano mieszkańców około trzydziestu wsi położonych na pograniczu powiatów kieleckiego, koneckiego i tomaszowskiego.

Gwałtowny wzrost terroru na wsi kieleckiej nastąpił jesienią 1942 roku. U podstaw zaistniałej sytuacji legło kilka wzajemnie nakładających się na siebie czynników, do których należy zaliczyć przede wszystkim ogromny wzrost, od połowy 1942 roku, drenażu środków żywnościowych i siły roboczej. W ciągu 1942 roku zastosowano na wsiach swoistą brankę i wywieziono z dystryktu radomskiego 46-48 tysięcy ludzi. W roku następnym ta liczba zmniejszyła się do około 33 tysięcy i na tym samym poziomie utrzymała się w 1944 roki - około 30 tysięcy. Łącznie w okresie II wojny światowej Niemcy wywieźli z dystryktu radomskiego około 234 tysięcy przymusowych robotników. Z całą bezwzględnością i brutalnością przy użyciu Sonderdienstu i Żandarmerii ściągano kontyngent żywnościowy, zresztą stale powiększany, a który w 1942 roku sięgnął połowy zbiorów. Po wsiach urządzano regularne ekspedycje karne. Zaostrzenie obowiązku kontyngentowego wyjątkowo mocno dało się odczuć na przeludnionej i zacofanej pod względem strukturalnym wsi kieleckiej, a zwłaszcza w śródleśnych i podleśnych wsiach położonych na nieurodzajnych glebach.

Wywołany polityką grabieży i terroru opór społeczeństwa polskiego doprowadził do znacznej aktywizacji ruchu partyzanckiego. Rozwój partyzantki uznającej zwierzchnictwo rządu na uchodźctwie pozostawał niewątpliwie w korelacji z rozporządzeniem naczelnego wodza z 1942 roku dotyczącym odtwarzania sił zbrojnych w kraju oraz prowadzeniem przez Armię Krajową akcji scaleniowej. Z drugiej strony tworzenie grup zbrojnych było również koniecznością dla "spalonych" członków konspiracji. Działalność partyzantki, w różnych odmianach (Armia Krajowa, Bataliony Chłopskie, Narodowe Siły Zbrojne, Gwardia Ludowa/Armia Ludowa) poważnie niepokoiła dostojników hitlerowskich różnego szczebla, w tym Dowódcę SS i Policji w dystrykcie radomskim (SS und Polizeiführer - SSPF) Herberta Böttchera i gubernatora dystryktu Ernsta Kundta. W połowie 1943 roku w dystrykcie przeprowadzono zmiany organizacyjne dotyczące funkcjonowania przeznaczonej do walki z oporem i partyzantką policji porządkowej Orpo (Ordnungspolizei). Zasadniczym celem miało być "przywrócenie bezpieczeństwa". Kielecczyznę podzielono na rejony i obwody ochronne (Schutzgebiet i Schutzbezirk) oraz utworzono pozaetatowe placówki żandarmerii tak zwane Stützpunkty (punkty oparcia) obsadzane przez funkcjonariuszy batalionów i pułków policyjnych SS (I i II batalion 22 pułku policji SS, Rgt, III/17 SS Pol. Rgt oraz I zmotoryzowany batalion żandarmerii). Ponadto wprowadzono lotne odwody wspomnianych jednostek (między innymi 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii). Wsparciem dla oddziałów policyjnych miały być także bataliony zabezpieczające Wehrmachtu (Sicherungsbataillone).

Należy jednak zauważyć, że od jesieni 1942 roku do końca okupacji niemieckiej terror krwawy na Kielecczyźnie przebiegał w sposób nierównomierny i dotykał poszczególnych rejonów w różnym stopniu. Między jesienią 1942 roku, a wiosną 1943 roku na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej dotyczył bezpośrednio członków rodzin osób podejrzanych o wrogą działalność przeciwko Niemcom, w tym dzieci. Nie represjonowano pozostałych mieszkańców. W tym samym czasie fala terroru przeszła przez powiat konecki, co w głównej mierze związane było z działalnością na tym obszarze komunistycznej Gwardii Ludowej (pacyfikacja Lutej, Naramowa, Sobienia i Skroniny, Wielkiej Wsi oraz Wilkowa w powiecie kieleckim). Ponadto w 1942 roku Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji kwestii żydowskiej ("die Endlösung der Judenfrage"), represjonując i mordując ludność polską udzielającą pomocy Żydom. Szczególnie wiele tego typu działań miało miejsce w powiecie starachowickim (okolice Lipska), między innymi w miejscowościach: Ciepielów Stary, Rekówka, Boiska, Świesielice, Zajączków, Lubienia.

Zasadnicza zmiana taktyki w postępowaniu Orpo nastąpiła wiosną 1943 roku, kiedy oddziały policyjne dążyły do zahamowania aktywności partyzantki i odcięcia jej od naturalnego wiejskiego zaplecza. Palono całe wsie i mordowano zamieszkałą tam ludność bez względu na wiek (od niemowląt po starców). Późną wiosną i latem 1943 roki oddziały policji niemieckiej i funkcjonariuszy Adst (Aussendientstelle der Sipo - Placówka Zamiejscowa Policji Bezpieczeństwa) Kielce szczególnie intensywnie pacyfikowały śródleśne i podleśne wioski centralnego masywu leśnego dystryktu (kompleks lasów suchedniowsko-siekierzyńskich), a zwłaszcza pasmo Łysogór. Operujący na tym terenie od wczesnej wiosny do połowy 1943 roku policjanci z 62 zmotoryzowanego plutonu żandarmerii pod dowództwem Leutnanta/Oberleutenanta Alberta Schustera, w szeregu akcji, zamordowali w poszczególnych wioskach (między innymi Jeziorko, Dębno, Wola Szczygiełkowa, Bodzentyn, Psary, Klonów, Krajno) i miejscach masowych straceń (Nowa Słupia, Święta Katarzyna) co najmniej 460 osób. Równie ponurą sławę zdobył dowódca Hauptmannschaftu, a następnie Schutzbezirku Kielce SS-Hauptsturmführer Gerulf Mayer. Mayer wraz z dowodzonymi przez siebie oddziałami policyjnymi dokonał szeregu pacyfikacji (między innymi Dąbrowy Dolnej i Górnej oraz Skałki Polskiej). Równie brutalnie postępowały oddziały III/17 SS Pol. Rgt, które przeprowadziły pacyfikację Strużek 3 czerwca 1943 roku. Stosowanie najbardziej brutalnych metod walki z rodzącą się partyzantką i próba zdławienia oporu rolników przy pomocy odstraszających metod osiągnęło punkt kulminacyjny w lipcu 1943 roku. Pododdziały policji niemieckiej przeprowadziły wówczas pacyfikację Boru Kunowskiego (4 lipca 1943) oraz 12 i 13 lipca 1943 Michniowa. Podczas dwudniowej pacyfikacji tej miejscowości zostały zastrzelone lub spalone żywcem 204 osoby, z których najmłodsza liczyła zaledwie 9 dni.

Odmiennie przebiegała okupacja na mniej lesistych i lepszych rolniczo terenach południowej i wschodniej części Kielecczyzny (powiaty opatowski i buski). Na tym obszarze dominował typ mniejszych, aczkolwiek licznych, akcji represyjnych polegających na pojedynczych aresztowaniach i zabójstwach lub wielokrotnym nękaniu tej samej wsi (na przykład Bosowice, Janina), połączonych z rozstrzeliwaniem lub uprowadzeniem wybranej liczby osób. Wyraźnie jednak oszczędzano substancję materialną wsi (domy, zagrody). Zaobserwować można także specyfikę działań funkcjonariuszy niemieckich z poszczególnych posterunków i placówek. Charakterystyczną metodą działania funkcjonariuszy Schupo z Ostrowca były publiczne egzekucje, których przebieg miał odstraszać potencjalnych następców. W okresie pomiędzy 14 lipca 1943, a 12 lipca 1944. schupowcy przeprowadzili na terenie powiatu opatowskiego najprawdopodobniej osiemnaście publicznych egzekucji, w których zamordowali co najmniej 343 osoby.

Widząc nieskuteczność własnych poczynań oddziały policyjne jesienią 1943 przystąpiły do generalnej rozprawy z partyzantką, przeprowadzając co najmniej kilkanaście obław (między innymi w akcji pod kryptonimem "Memel" najliczniejszymi siłami uderzyli w zgrupowanie Jana Piwnika "Ponurego"). W zdecydowanej większości podczas obław dochodziło do przypadków niczym nieuzasadnionych rozstrzeliwań, uprowadzeń, morderstw oraz bestialskiego znęcania się nad cywilami. Podczas jesiennej fali pacyfikacyjnej represjonowano głównie wsie położone wokół lasów: Gór Świętokrzyskich, Puszczy Kozienickiej, lasów staszowskich, koneckich, chroberskich, suchedniowskich, oraz wielkiego kompleksu leśnego rozciągającego się od Suchedniowa na zachodzie, poprzez Iłżę na północy i Ostrowiec na wschodzie. Jesienią 1943 największe nasilenie terroru dotknęło także okolice Włoszczowy, gdzie spacyfikowano Bichniów i Kurzelów.

Kolejna zmiana metod operacji antypartyzanckich uwidoczniła się zimą oraz wiosną i latem 1944 na terenach, które nie podlegały masowym represjom z lata 1943. Zastosowano wówczas model jednoczesnego uderzenia na kilka lub kilkanaście wsi. Podczas przeczesywania terenu wybrane osoby rozstrzeliwano inne aresztowano (osadzano w obozach koncentracyjnych, więzieniach, aresztach) lub wywożono na roboty przymusowe. Najbardziej charakterystyczna pod tym względem były akcje "April" (4/5 kwietnia do 7 kwietnia 1944) oraz "Antoniówka" (21 czerwca 1944).

W czasie załamania frontowego i utraty kontroli nad częścią Kielecczyzny w wyniku działań Armii Krajowej w ramach akcji "Burza" oraz ofensywy sowieckiej z połowy 1944 dochodziło do nieskoordynowanych akcji pacyfikacyjnych i terrorystycznych. Po opanowaniu sytuacji i ustabilizowaniu się linii frontu oddziały niemieckie przystąpiły we wrześniu i październiku 1944 do szeregu generalnych obław skierowanych przeciwko partyzantom (między innymi akcja "Waldkater"). W czasie tych działań represjonowano również ludność cywilną. Szeregu zbrodni (łącznie zamordowano trzydzieści osób, w tym siedem umyślnie wpędzono na miny) dopuściły się oddziały niemieckie w czasie walki z grupami Armii Ludowej w okolicach Gruszki - 29-30 września 1944 roku.

Wobec mieszkańców wsi w okresie II wojny światowej zastosowano także inne formy represji za bierny opór, udzielanie pomocy Żydom, nielegalny handel czy pomoc partyzantce. W niewielkim stopniu wieś kielecką dotknęły wysiedlenia na wzór Zamojszczyzny. Usuwanie z gospodarstwa, jako element represji za niewywiązywanie się z dostaw, administracja okupacyjna zastosowała na większą skalę w okresie wzmożonej eksploatacji wsi. Podstawowy środek represji stanowiły areszty, więzienia i obozy. System więziennictwa obok systemu obozów koncentracyjnych stanowił niezwykle ważną i integralną część machiny terroru (tortury, warunki przetrzymywania). Przez niemieckie więzienia (Radom, Kielce, Pińczów, Sandomierz, Piotrków, Częstochowa) i różnego rodzaju areszty (powiatowe, gminne, areszty własne różnych formacji policyjnych - Gestapo, Schupo, Żandarmeria) znajdujące się na terenie dystryktu przeszło około 83 tysiące ludzi. Nie znamy dokładnych danych jaki odsetek z tej liczby stanowili mieszkańcy wsi, zapewne wysoki. Dla wielu aresztowanych więzienia były także punktem etapowym w wysyłce do obozów koncentracyjnych, do których z dystryktu radomskiego trafiło około 70 tysięcy ludzi lub egzekucji w miejscach masowych straceń (na przykład Firlej i Las Kosowski pod Radomiem oraz Kielce - Dyminy, Kielce - Stadion Leśny). Tylko na Firleju stracono w okresie okupacji około 12 tysięcy ludzi.

Michniów tuż po pacyfikacji 13 lipca 1943 roku.

KALENDARIUM PACYFIKACJI

Kalendarium pacyfikacji i akcji represyjnych przeprowadzonych przez niemieckie formacje policyjne i wojskowe na wsi kieleckiej w okresie II wojny światowej

Wykaz prezentuje największe pacyfikacje i akcje represyjne oraz charakterystyczne działania niemieckie, na przykład akcja "April", ułożone latami, a w obrębie lat alfabetycznie. Kalendarium zawiera ustaloną liczbę i narodowość ofiar (w przypadku nie podania narodowości chodzi o Polaków) oraz ustaloną formację niemiecką odpowiedzialną za dokonanie zbrodni. Pod pojęciem wsi kieleckiej przyjęto część dystryktu radomskiego ograniczoną widłami rzek: Wisły i Pilicy na wschodzie i zachodzie, zaś na południu i na północy granicami dystryktu. Zbrodnie popełnione we wrześniu 1939 roku analizowano także w regionie Michowa, który wchodził w skład przedwojennego województwa kieleckiego. Według obliczeń Andrzeja Jankowskiego udział poszczególnych formacji policyjnych i wojska niemieckiego we wszystkich akcjach eksterminacyjnych na Kielecczyźnie w okresie II wojny światowej przedstawiał się następująco: Orpo - 79,5 procent; Sipo - 10 procent; Wehrmacht 7,8 procent, SS - 4,8 procent, oddziały kolaboracyjne - 4,4 procent. Ponadto w niektórych akcjach uczestniczyły inne formacje niemieckie, na przykład straż kolei (Bahnschutz), straż leśna (Forstschutz) czy straż przemysłowa (Werkschutz).

Wykaz skrótów i nazw

DL - Dywizja Lekka; DP - Dywizja Piechoty; DPZmot - dywizja piechoty zmotoryzowanej; KA - Korpus Armijny; Landwache - straż wiejska złożona z kolonistów niemieckich; Orpo (Ordnungspolizei) - Policja Porządkowa ;III/17 SS Pol. Rgt - III batalion 17 pułku policji SS; I i II/22 SS Pol. Rgt - I i II batalion 22 pułku policji SS; pp - pułk piechoty; Sipo (Sicherheitspolizei) - Policja Bezpieczeństwa; Selbstschutz - Samoobrona, niemiecka formacja policyjna ;SS (Schutzstaffel) - sztafety ochronne; SSTV (SS Totenkopfverbande) - oddziały trupich czaszek zmot. - zmotoryzowany

ROK 1939

Borki - 3 września. Zamordowanych 7 osób; Wehrmacht.

Chrząstów - 4 września. Zamordowanych 20 osób, w tym 3 kobiety w wieku 55-71 lat, 14 mężczyzn w wieku 60-91 lat oraz 3 dzieci, z których dwoje spalono żywcem; spalono 62 gospodarstwa; Wehrmacht.

Daleszyce i Wójtostwo 5-6 września. Zamordowanych 14 osób; spalonych ok. 60 zabudowań; Wehrmacht - 3 DL.

Kluczewsko - wrzesień, Rozstrzelanych 5 Polaków (w tym ośmioletni chłopiec) i Żyd oraz spalonych 56 gospodarstw; Wehrmacht - 101 pp.

Krasna i Komorów - 6 września. Zamordowanych 27 osób (w tym 4 Żydów), 7 ofiar to dzieci w wieku od 6 miesięcy do 15 lat; Wehrmacht - 2 DL.

Lechów - 8 września. Zamordowane 4 osoby, spalono 2 gospodarstwa; Wehrmacht - 3 DL.

Lelów 3-4 września. Rozstrzelanych 16 osób oraz spalonych 94 budynki mieszkalne i 136 budynków gospodarczych; Wehrmacht.

Pilczyca - wrzesień. Zamordowanych 9 osób, w tym dzieci; Grupy Operacyjne Policji Bezpieczeństwa (Einsatzgruppen).

Prędocin - 9 września. Zamordowanych 8 lub 9 osób; Wehrmacht.

Prusy - 9 września. Zamordowanych 11 osób; Wehrmacht - 27 DP z VII KA.

Sycyna 8-10 września. Zamordowanych 18 osób; Wehrmacht - 29 DPZmot.

Szczaworyż - 9 września. Zamordowanych 10 lub 11 osób w tym jeniec wojenny oraz 5 lub 6 uciekinierów ze Śląska; Wehrmacht - 27 DP z VII KA.

Woźniki - wrzesień. 12 mężczyzn rozstrzelanych; Wehrmacht - 2 DL.

ROK 1940

Gałki 30 marca i 11 kwietnia. 40 mężczyzn uprowadzonych 30 marca i rozstrzelanych 4 kwietnia na Firleju. 11 mężczyzn rozstrzelanych 11 kwietnia; wieś została całkowicie spalona. Orpo.

Hucisko - 31 marca i 11 kwietnia. 29 mężczyzn uprowadzonych i 1 zabity 30 marca 1940. Uprowadzeni wywiezieni do obozów koncentracyjnych. 11 kwietnia - 22 rozstrzelanych, wieś całkowicie spalona (100 zagród); SS, Selbstschutz, Orpo.

Jelenia Góra, Stadnicka Wola, Niebo, Piekło, Sielpia Mała - 6-7 kwietnia. Rozstrzelanych 29 osób (27 mężczyzn i dwoje dzieci); 51 batalion SS.

Królewiec i Adamów - 7 kwietnia. Rozstrzelanych 83 mężczyzn, spalono 55 zagród; 11 pułk SSTV.

Królewiec, Zaborowice Pieradła, Adamów i 12 dalszych wsi w trójkącie Mniów - Sielpia - Stąporków - 8 kwietnia. Zabito 3 osoby (2 mężczyzn i 1 dziecko) sterroryzowano i spędzono 1.5-2 tysiąca mężczyzn do Smykowa, Pieradeł i Serbinowa, skąd wywieziono około 100, w tym 20 z Królewca, z tej liczby 20 rozstrzelano. SS i Orpo.

Małachów Fabryczny - 6 kwietnia. Rozstrzelanych 11 mężczyzn; 51 batalion SS.

Mechlin 30 marca. 23 mężczyzn uprowadzonych, a następnie rozstrzelanych 4 kwietnia 1940 r. na Firleju. Orpo.

Skłoby - 11 kwietnia. Rozstrzelanych 265 mężczyzn (wszyscy, których ujęto), cała wieś (400 zagród) spalona; Orpo, SS, Selbstschutz.

Stefanków 30 marca. 77 mężczyzn uprowadzonych, z tego 70 rozstrzelanych 4 kwietnia 1940 na Firleju. Orpo.

Szałas Komorniki - 1 kwietnia. Uprowadzonych i rozstrzelanych 28 mężczyzn; SS.

Szałas Stary - 8 kwietnia. Rozstrzelanych 64 mężczyzn (wszyscy, których ujęto), cała wieś (50 zagród) spalona; SS, Orpo, Selbstschutz.

ROK 1942

Ciepielów Stary - 6 grudnia. Zamordowano 23 osoby (21 Polaków i 2 Żydów, 8 mężczyzn, 4 kobiety, 11 dzieci). 10 ofiar zastrzelono a 13 spalono żywcem. Żandarmeria z Górek Ciepielowskich.

Garbatka - 12 lipca. Zabitych 68 osób (w tej liczbie 59 Żydów), nie mniej niż 314 (w tej liczbie 76 Żydów) wywiezionych do Auschwitz (przeżyło 46). Zbrodnia popełniona przez Sipo i Orpo, miejscowość otoczona przez Wehrmacht.

Karolin - 18 marca. Rozstrzelano 38 osób z Karolinowa, Sydołu, Ranachowa, Pcinolasu, Ostrówki; Żandarmeria.

Nowa Słupia - 12 lipca. Powieszonych publicznie 12 osób; Orpo.

Rekówka 6 grudnia. Spalono żywcem 10 osób - 2 mężczyzn, 2 kobiety i 6 dzieci; Żandarmeria z Górek Ciepielowskich.

Wólka Milanowska - 29 czerwca. 13 osób rozstrzelanych, kilkadziesiąt uprowadzonych; Orpo.

ROK 1943

Bichniów - 28 listopada. Zastrzelone 43 osoby; Orpo z Włoszczowy.

Bodzentyn - 1 czerwca. Rozstrzelanych 39 osób, w tym 5 kobiet. 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii, ubezpieczany przez Wehrmacht z 955 batalionu zabezpieczającego.

Boże, Małe Boże, Boska Wola, Ducka Wola, Biała Góra, Krzemień, Budy Boskowolskie - 22 września. Z wymienionych wsi uprowadzono około 80 osób, z których 2 mężczyzn zatłuczono na przesłuchaniu. Pozostałych wywieziono do obozów koncentracyjnych, które przeżyło około 10 osób; Żandarmeria i Gestapo Radom.

Bór Kunowski - 4 lipca. Zamordowane 43 osoby - 27 mężczyzn, 7 kobiet i 9 dzieci, z tego 21 mężczyzn zastrzelonych, 6 mężczyzn oraz wszystkie kobiety i dzieci spalone żywcem; III/17 SS Pol. Rgt.

Chotcza - 8 marca. Zamordowanych 18 osób, spalono kilka budynków; Żandarmi z Lipska; w okolicy miało miejsce także szereg mniejszych akcji w czasie których zginęło w latach 1942-1944 ponad 100 osób.

Dąbrowa Górna (poduchowna) i Dolna (Skarbowa) - 7 i 8 maja. Zastrzelonych 45 Polaków, w tym 18 mężczyzn, 17 kobiet, 10 dzieci. Ok. 25 zagród spalonych; Żandarmeria z Kielc.

Dębno - 30 czerwca. Rozstrzelanych 29 Polaków, w tym 8 kobiet i 4 dzieci. 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii ubezpieczany przez żołnierzy Wehrmachtu z 955 batalionu zabezpieczającego.

Gębice i Żuchowiec - 24 maja, 11 listopada. 24 maja zamordowanych ok. 80 osób, spalono 30 zagród. Policja Porządkowa ze Starachowic przy udziale Sipo, ubezpieczana przez Wehrmacht. 11 listopada - zamordowanych 42 osoby i spalonych dwadzieścia zagród; Policja Porządkowa.

Janików - 8 listopada. Storturowano i rozstrzelano 17 osób, w tym 2 kobiety. Żandarmeria z Kozienic.

Karczma Miłkowska - 23 czerwca. Rozstrzelanych 15 osób, spalono 15 zagród; III/17 SS Pol. Rgt i Sipo.

Klonów - 2 lipca. Zastrzelonych 16 osób; 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii ubezpieczany przez żołnierzy Wehrmachtu z 955 batalionu zabezpieczającego.

Krajno - 4 czerwca. Zastrzelonych 27 osób, w tym 2 kobiety. Zrabowano wszystkie owce; 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii i żandarmi z Bielin.

Kurzelów - 27 listopada. Skatowanych i rozstrzelanych 20 osób, 4 uprowadzonych nie powróciło. Żandarmeria z Włoszczowy i Kluczewska.

Lewoszów i Szóstaki - 8 kwietnia. Zastrzelonych 28 osób (11 mężczyzn, 8 kobiet, 9 dzieci), spalone 4 budynki. Orpo z Końskich.

Luta 18 i 22 kwietnia. Zabitych 30 osób (8 mężczyzn, 10 kobiet, 12 dzieci), z tego (4 dzieci i 3 kobiety) spalonych żywcem; Orpo z Końskich.

Michniów - 12-13 lipca. Zamordowanych 204 osoby w tym: 102 mężczyzn, 54 kobiety i 48 dzieci w wieku od 9 dni do 15 lat) 10 osób uwięziono, z czego 6 zginęło w obozach koncentracyjnych, 18 dziewcząt wywieziono na roboty przymusowe. Wieś doszczętnie ograbiono i spalono. Policja porządkowa z różnych pododdziałów I i II/22 SS Pol. Rgt. i III/17 SS Pol. Rgt. oraz terenowych komisariatów i posterunków, a 12 lipca także gestapowcy z Sipo Kielce.

Mniów oraz Ćmińsk, Serbinów, Miedzierza, Smyków, Muszczarz, Przełom, Chyby, Podchyby - 26 maja. Zamordowane 53 osoby, w tym 11 kobiet i 15 dzieci. 35 osób spalonych żywcem w Raszówce, w tym 6 kobiet i 5 dzieci; Żandarmeria - przypuszczalnie I zmot. batalion i Sipo z Kielc.

Mołdawa, Zawały, Wólka Modrzejowska, Wólka Kolonia, Dębowe Pole, Borsuki, Karczma Miłkowska - 16 - 19 października. Zabitych 105 Polaków, w tym 30 kobiet, 31 dzieci. Spalono szereg zagród, a całkowicie wieś Zawały. Ok. 50 ofiar spalonych żywcem; Orpo.

Naramów - 27 kwietnia. Zamordowanych 21 osób (9 mężczyzn, 4 kobiety, 8 dzieci), nadto 2 zmarłe z ran i oparzeń (kobieta i dziecko), 5 zagród spalonych; Orpo.

Niewachlów - 27 lipca. W czasie masowej akcji aresztowano kilkudziesięciu mężczyzn, z których 42 wywieziono do obozu pracy w Bliżynie, 7 wywieziono do obozów koncentracyjnych, a 12 rozstrzelano w lesie koło Sukowa; Żandarmeria i Sipo Kielce.

Płucki - kwiecień. Zastrzelonych 20 Polaków (7 kobiet, 13 dzieci). Zwłoki spalone w domach. 62 zmot. pluton żandarmerii.

Okół - 2 i 22 lipca. 2 lipca rozstrzelanych zostało dziewięć osób, a 22 lipca jedenaście, a dalszych 5 spalono żywcem; Orpo.

Osówka - 20 czerwca. Zastrzelonych 15 osób, w tym: 7 mężczyzn, 2 kobiety, 6 dzieci; Żandarmeria z Tarłowa, Iłży, Lipska.

Pogłodów - 13 czerwca. Zamordowanych 18 osób, w tym 2 mężczyzn, 6 kobiet i 10 dzieci spalonych żywcem; I zmot. batalion żandarmerii i Sipo z Kielc.

Policzna - 12 czerwca. Zastrzelonych 30 osób, w tym kobiety i dzieci, budynki spalono; Żandarmeria.

Rogów - 24 lutego. Uprowadzono 135 osób - 1 kobietę i wszystkich mężczyzn ze wsi. Kobieta rozstrzelana w Końskich, mężczyzn wywieziono do obozów koncentracyjnych bądź na przymusowe roboty; I zmot. batalion.

Skałka Polska - 11 maja. Zastrzelonych bądź spalonych żywcem 92 osoby, w tym: 28 mężczyzn, 23 kobiety, 31 dzieci. Spalona cała wieś. Uratowało się tylko kilka osób; Żandarmeria z Kielc i Łopuszna oraz Landwache z Antonielowa.

Skarżysko-Kościelne - 25 października. Rozstrzelanych 11 osób; Żandarmeria z Mirca i Skarżyska-Kamiennej.

Sobień i Skronina - 15 marca. Zamordowano 47 osób - 13 mężczyzn, 12 kobiet, 22 dzieci - z tego 16 osób spalono żywcem w olejarni; 35 mężczyzn uprowadzonych, 19 zagród spalonych; 3/I zmot. batalionu żandarmerii.

Strużki - 3 czerwca . Zastrzelonych i spalonych 74 Polaków (17 mężczyzn, 33 kobiety, 24 dzieci). Uratowali się nieliczni, wieś całkowicie spalona. 3/I zmot. batalion żandarmerii.
Tczów - 11 listopada. Zastrzelono 30 mężczyzn i kobietę, w tym osoby z sąsiedniej wsi Borki; Żandarmeria.

Wielka Wieś - 18 lutego i 14 października. 18 lutego - 27 osób zastrzelonych albo spalonych żywcem: 2 mężczyzn (1 spalony) 10 kobiet (spalonych), 15 dzieci (9 spalonych), spalono 11 zagród. Orpo. 14 października - 3 osoby rozst4rzelane w zbiorowych egzekucjach, 2 zamordowane we wsi Piasek, 10 osób wysłanych do KL Auschwitz, a 6 na przymusowe roboty; 2/I/22 SS Pol. Rgt

Wojciechów (leśniczówka) - 21 maja .Zastrzelono 4 osoby - leśniczego, gajowego i 2 robotników. Sipo i Żandarmeria z Jędrzejowa.

Wola Szczygiełkowa 25 maja. Rozstrzelanych 21 osób, w tym 1 kobieta. 62 zmot. pluton żandarmerii ubezpieczany przez Wehrmacht z 955 batalionu zabezpieczającego.

Wzdół Rządowy (Wiącka i Kapkazy) - 11 kwietnia. 19 osób zastrzelonych (5 mężczyzn, 5 kobiet, 9 dzieci). Orpo z Końskich.

Zbijów Duży - wrzesień. Zastrzelonych 12 osób; Żandarmeria.

ROK 1944

Antoniówka i inne wsie pomiędzy Zwoleniem a Garbatką - 21 czerwca. Wielka obława. Zabitych około 20 osób, około 800 uprowadzonych z których część rozstrzelano, większość wywieziono do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty, skąd wielu nie powróciło. Spalona Antoniówka (37 zagród); Sipo z Radomia, Orpo, Wehrmacht, Luftwaffe (samoloty i spieszeni lotnicy).

Bieliny - 8 marca. 18 Polaków rozstrzelanych. Żandarmeria z Bielin.

Brzóza, Słowiki, Molendy i inne wsie w południowej części powiatu kozienickiego - 4-5 i 7 kwietnia. Wielka obława zwana akcją "April". 430 uprowadzonych - część rozstrzelanych, większość wywieziona do Gross-Rosen, gdzie wielu zginęło. 7 kwietnia 1944 roku wieś Molendy ostrzelana przez samoloty, część budynków spalona, zabite 4 osoby; 19 aresztowanych rozstrzelanych tegoż dnia (Wielki Piątek) na rynku w Zwoleniu w obecności między innymi księdza i wiernych wywleczonych z kościoła. Sipo z Radomia, Orpo, Luftwaffe.

Brynica - połowa września. Zamordowano 9 osób, uprowadzono 40, mieszkańców obrabowano z wartościowych przedmiotów; bliżej nieustalony oddział niemiecki.

Bryzgów, Długa Brzezina - 7 listopada. 22 osoby zastrzelone; uprowadzono kilkadziesiąt osób; Kałmucki Korpus Kawalerii.

Daleszyce - 12 sierpnia. Osada całkowicie zniszczona ogniem artylerii, 1 zabity. Poprzednio w akcjach represyjnych zginęło kilkadziesiąt osób.

Gałęzice - 29 września. Na miejscu zamordowano 4 mężczyzn, 1 mężczyzna zaginął, 40 mężczyzn uprowadzono na przymusowe roboty, spalonych zostało 44 gospodarstwa; w trakcie eskortowania kobiet Kałmucy wielokrotnie dopuszczali się gwałtów; Orpo, Kałmucki Korpus Kawalerii.

Górno - 5 sierpnia. Zamordowanych 16 osób uprowadzonych z Daleszyc. Osoby te zamordowano ze szczególnym okrucieństwem i sadyzmem; Kałmucki Korpus Kawalerii.

Gruszka, Jóźwików, Mularzów - 29-30 września. Po bitwie z partyzantami wymienione wsie oraz Mały Węgrzyn zostały spalone, 30 osób zamordowanych, w tym 7 rozmyślnie wpędzonych na miny, 33 osoby wywiezione do obozów koncentracyjnych, 32 na przymusowe roboty. Orpo.

Jurków - 1 lutego. Po walce z partyzantami, którzy zginęli w płonącym dworze i w czasie której Niemcy użyli jako "żywych tarcz" mieszkańców wsi, bestialsko zamordowanych 5 osób - mężczyznę zatłuczono laską, staruszkę zadeptano butami, kobiecie odrąbano toporem kończyny; Sipo z Buska, Żandarmeria z Buska i Chrobrza.

Opatowiec - 29 lipca. Zamordowano 30 osób, część w bestialski sposób. 70 procent zabudowań spalono. Oddziały kolaboracyjne.

Piotrowe Pole i Wólka Grabowiecka - 28 września. Rozstrzelanych 21 osób i 12 uprowadzonych. Spalona cała wieś Piotrowe Pole. Orpo.

Przyjmo - 15 sierpnia. Zastrzelonych 10 osób; Wehrmacht i Żandarmeria.

Radoszyce - 3 września. Rozstrzelano 19 Polaków, zamierzano więcej, lecz zapobiegła temu osiecz partyzancka. Miejscowość spalona; Policja i Wehrmacht.

Skalbmierz i Szarbia - 5 sierpnia. Zamordowanych 86 Polaków, w tym nie mniej niż 11 kobiet i 17 dzieci. Niektóre ofiary mordowano w sposób bestialski, część spalona żywcem. 60 proc. zabudowy spalono. Przed całkowitą zagładą uratowali miasto partyzanci i 2 sowieckie czołgi. Sipo, Orpo, Wehrmacht, oddziały kolaboracyjne z Krakowa i Miechowa.

Smarków - 10 czerwca. 25 mężczyzn uprowadzonych i rozstrzelanych 11 czerwca 1944 r. na Fidorze. Policja Porządkowa z Końskich.

Swaryszów - 17 sierpnia. Rozstrzelanych 35 mężczyzn, po uprzednich torturach. Kolejnych 5 uprowadzono i rozstrzelano w innym miejscu; Sipo i Orpo z Jędrzejowa, oddziały kolaborantów.

Topolice, Siucice, Skórkowice, Kolonia Stara, Reczków, Ojrzeń, Skotniki - 12-15 stycznia. 34 mężczyzn (33 Polaków i 1 Żyd) zabitych, niektórzy po okrutnych torturach (łamanie kończyn siekierą) - tak zwany rajd śmierci Oberleutnanta Alberta Schustera 12-14 stycznia 1944 roku; 62 zmotoryzowany pluton żandarmerii i Orpo z Opoczna; zasadzka partyzancka kolo Diablej Góry przerwała rajd. Następnego dnia 15 stycznia 1944 roku w odwecie rozstrzelano dalszych 15 osób ze Skotnik. Orpo i Sipo.

Wólka Bodzechowska i Przyborów - 29 czerwca. Uprowadzonych kilkudziesięciu mężczyzn, z których 32 osoby (wraz z 7 z innej miejscowości) po osadzeniu w areszcie w Ostrowcu Św. i torturach rozstrzelano 12 lipca 1944. Sipo i Orpo z Ostrowca.

Zygmuntów - 30 listopada. Zamordowane 33 osoby (13 mężczyzn, 5 kobiet i 15 dzieci), nie ocalał nikt z mieszkańców wioski. Zabudowania doszczętnie spalone. Przypuszczalnie policja porządkowa.