Wcześniejsze emerytury dla nauczycieli 2024. Zmiana wchodzi w nowym roku. Od kiedy i dla kogo wcześniejsza emerytura? ZUS wydał komunikat

Na stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zamieszczony został komunikat o wcześniejszych emeryturach dla nauczycieli, które pojawią się od 1 września 2024 roku. Zawarto tam najważniejsze informacje, a więc: kto może ubiegać się o taką emeryturę, od kiedy i na jakich zasadach.

19 maja 2023 roku pojawił się projekt regulujący kwestię powrotu tzw. wcześniejszych emerytur nauczycielskich. 28 lipca Sejm odrzucił wszystkie poprawki zaproponowane przez Senat ws. przywrócenia świadczenia. 15 sierpnia 2023 roku prezydent podpisał ustawę, zgodnie z którą wcześniejsze emerytury dla nauczycieli mają powrócić od 1 września 2024 roku (na zasadach opisanych w dokumencie).

Może cię zainteresować: Co zmieni się w szkołach od 1 września 2024 roku? Wszystkie planowane zmiany

Projekt ustawy o zmianie ustawy Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw zawiera m.in. zmiany dotyczące powrotu wcześniejszych emerytur nauczycielskich. Zgodnie z nimi świadczenie będzie przyznawane nauczycielom stopniowo w zależności od roku urodzenia. Trzeba będzie także spełnić określone warunki. Wcześniejsza emerytura nauczycielska ma być wyliczana indywidualnie, w zależności od zgromadzonego kapitału.

Jak wynika z dokumencie, świadczenie mogą otrzymać:

• od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;
• od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r. a przed dniem 1 września 1969 r.;
• od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.

Nauczyciele będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli spełniają poniższe warunki:

• rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku;
• mają okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach (z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą), w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
• nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela (a więc dla osób, które wykonywały pracę pedagogiczną w szczególnym charakterze)
• wysokość świadczenia nie będzie niższa od kwoty minimalnej emerytury.

Ponadto – jak czytamy w komunikacie ZUS-u – taki nauczyciel musi rozwiązać swój stosunek pracy albo dojdzie do rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w następujących okolicznościach:

• dyrektor szkoły w razie całkowitej likwidacji szkoły rozwiąże z nauczycielem stosunek pracy,
• dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela
• w pełnym wymiarze zajęć rozwiąże z nim stosunek pracy,
• stosunek pracy wygaśnie z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania nauczyciela w stanie nieczynnym,
• stosunek pracy wygaśnie w sytuacji gdy nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym, odmówi podjęcia pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku.

Jak przekazano, osoby, które są uprawnione do nabycia świadczenia od 1 września 2024 roku (nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r.) wnioski o wcześniejszą emeryturę mogą składać najwcześniej w sierpniu, a więc miesiąc przed wejściem w życie przepisów.

– W przypadku złożenia wniosku wcześniej (tj. przed 1 sierpnia 2024 r.) zostanie wydana decyzja odmowna – zaznaczono w komunikacie ZUS-u.

Sporo osób zastanawia się też, ile będzie wynosiła wcześniejsza emerytura nauczycielska. Kwestia ta została ujęta w ustawie. Zgodnie z nią podstawę obliczenia emerytury, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem:

• waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata tej emerytury;
• zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173–175 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
• kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wysokość tej emerytury ma być ustalana zgodnie z przepisami art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Zapytaliśmy MEiN, ile będzie wynosiła wcześniejsze emerytura dla nauczycieli.

– Wysokość świadczenia emerytalnego uzależniona jest m.in. od zgromadzonego przez ubezpieczonego kapitału. Nauczyciel, który skorzysta z przysługującego prawa, wcześniej będzie wykorzystywał zgromadzony na swoim koncie w ZUS kapitał co spowoduje, że jego emerytura z pewnością będzie niższa niż gdyby przeszedł na świadczenie po osiągnięciu wieku emerytalnego – mówiła nam ówczesna rzeczniczka MEiN, Adrianna Całus-Polak.

Z kolei w komunikacie ZUS-u czytamy: „Nowa emerytura nauczycielska zostanie obliczona w wyniku podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na tę emeryturę danego ubezpieczonego”.

Od kiedy obowiązywać mają wcześniejsze emerytury? Pierwsza grupa nauczycieli mogłaby skorzystać ze świadczenia od września 2024 roku. Wcześniej pojawiały się głosy, by wcześniejsze emerytury dla nauczycieli zostały wprowadzone jak najszybciej. Oświatowa „S” zaznaczała, że zmiany powinny wejść w życie od 1 września 2023 roku. Tak się jednak nie stało.

Przemysław Czarnek (ówczesny minister edukacji) na początku stycznia 2023 zaznaczył z kolei, że wcześniejsze emerytury są potrzebne w związku z niżem demograficznym, który będziemy mogli zaobserwować w placówkach od roku szkolnego 2024/2025. Szef resortu mówił wówczas, że projekt „nie jest potrzebny już teraz”. Według niego zmiany miałyby stopniowo wchodzić w życie od 2024 roku. Tak też ustalono w ustawie podpisanej przez prezydenta.

MEiN dodało, że ze świadczenia mogłoby skorzystać ponad 80 tys. nauczycieli. Informacja ta padła także w projekcie poselskim z 19 maja.

Całkowita szacunkowa liczba nauczycieli, którzy spełniają warunki określone projektowanymi przepisami wyniesie ok. 80,6 tys. osób (w latach 2024-2033) – można przeczytać w dokumencie.

Zgodnie z projektem świadczenie mogliby otrzymać od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r., od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r. a przed dniem 1 września 1969 r.; od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 roku.

Warto przypomnieć, że rozmowy na temat przywrócenia art. 88 Karty Nauczyciela, a więc prawa do wcześniejszych emerytur, prowadzone są już od dłuższego czasu. Podejmowane były m.in. w 2021 roku. Szef oświatowej „Solidarności” informował wówczas, że jest zgoda ze strony ministerstwa na przywrócenie wcześniejszych emerytur, a mogliby z niego skorzystać nauczyciele, którzy zostali zatrudnieni do 1999 roku. W 2022 roku dalej toczyły się rozmowy na ten temat, związki zawodowe postulowały powrót świadczenia, nie udało się jednak wprowadzić zmian.

Co działo się w sprawie wcześniejszych emerytur w 2023? Oto ważne kwestie i plany na przestrzeni poszczególnych miesięcy:

Sierpień: 14 sierpnia Andrzej Duda podpisał ustawę regulującą m.in. kwestię powrotu wcześniejszych emerytur nauczycielskich.

Lipiec 2023: 28 lipca Sejm odrzucił poprawki Senatu ws. wcześniejszych emerytur nauczycielskich. Teraz dokument ten trafi do prezydenta.

Czerwiec 2023: 14 czerwca odbyło się pierwsze czytanie projektu poselskiego dot. m.in. wcześniejszych emerytur nauczycielskich, 15 czerwca drugie czytanie, a na 16 czerwca zaplanowano rozpatrzenie poprawek zgłoszonych w czasie drugiego czytania.

Maj 2023: Pojawił się projekt poselski regulujący kwestię powrotu do wcześniejszych emerytur.

Kwiecień 2023: w pierwszej połowie kwietnia odbyło się spotkanie związków zawodowych i MEiN. Resort edukacji kontynuował rozmowy na temat edukacji włączającej i bezpieczeństwa w szkole, związkowcy zwracają uwagę na to, że są ważniejsze tematy m.in. podwyżki dla nauczycieli i wcześniejsze emerytury. Przemysław Czarnek w odpowiedzi na apel ZNP zaznaczył, że „wszystko jest gotowe. […] Zapraszamy [na rozmowy – przyp. red.] po świętach”. Dariusz Piontkowski zapowiedział, że kolejne rozmowy odbędą się pod koniec kwietnia. Tak też się stało. 26 kwietnia padły propozycje ze strony MEiN dotyczące wcześniejszych emerytur.

Marzec 2023: 22 marca odbyło się spotkanie nauczycielskich związków zawodowych z MEiN. Tematem było odbiurokratyzowanie szkół i ocena pracy nauczyciela. Związkowcy podkreślili, że chcą rozmawiać o innych kwestiach (pensje nauczycieli i wcześniejsze emerytury) i wyraziły dezaprobatę, że ministerstwo nie podaje szczegółów dotyczących tych tematów.

Przemysław Czarnek pod koniec marca poinformował, że „projekt przywracający wcześniejsze emerytury nauczycielskie jest na końcowym etapie”.

Luty 2023: 1 lutego odbyło się spotkanie związków zawodowych i MEiN. Rozmawiano na nim o szczegółach dotyczących wcześniejszych emerytur dla nauczycieli. Nie padły jednak informacje: które roczniki mogłyby skorzystać ze świadczenia i kiedy ono mogłoby wejść w życie. Jeszcze przed spotkaniem Przemysław Czarnek zaznaczył, że prawo odebrane nauczycielom w 2009 roku musi powrócić i toczą się rozmowy na temat wyliczania nauczycielskiej wcześniejszej emerytury z prezes ZUS, prof. Gertrudą Uścińską.

Styczeń 2023: Przemysław Czarnek zapowiedział powrót wcześniejszych emerytur. „Chcemy dać nauczycielom spokój na kolejne lata”, mówił wówczas, zaznaczając, że przywrócenie tego świadczenia pokrywałoby się z niżem demograficznym, dzięki czemu nauczyciele nie straciliby pracy, a zyskaliby możliwość przejścia na emeryturę.

Na wcześniejszą emeryturę mogą iść m.in. policjanci, strażacy czy górnicy. Taki przywilej zyskują profesje, w których szybsze zakończenie kariery zawodowej jest konieczne w związku z wykonywaniem ciężkiej pracy lub z uwagi na to, że wykonywanie danego zawodu przez osobę starszą mogłoby być zagrożeniem dla innych ludzi.

Prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej określono wraz z wprowadzeniem Karty Nauczyciela w 1982 roku. Motywem do wprowadzenia takiego rozwiązania mógł być wyż demograficzny osób wchodzących na rynek pracy.

Nauczyciele zostali pozbawieni wcześniejszych emerytur teoretycznie w 1998 roku, kiedy to Sejm przyjął nową ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do tego świadczenia zachowały wówczas osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku (spełniające konkretne warunki).

W 2005 roku Sejm przedłużył możliwość przechodzenia nauczycieli na wcześniejszą emeryturę (bez względu na wiek) do końca 2007 roku, a następnie w 2007 roku ponownie przedłużył tę możliwość do końca 2008 roku, jednocześnie odrzucając wniosek o kolejne przedłużenie (do 2011 roku).

Faktyczne prawo do wcześniejszych emerytur nauczyciele stracili więc w 2009 roku. Od tego momentu środowiska nauczycielskie co jakiś czas zwracały uwagę na potrzebę przywrócenia art. 88 Karty Nauczyciela. Jako argumenty „za” podawały m.in. niejasne i nagłe odebranie przysługującego nauczycielom prawa do wcześniejszych emerytur, wypalenie zawodowe, a także wysoki wskaźnik starszych nauczycieli, pracujących w oświacie.

Źródła:

• PAP;
• Karta Nauczyciela, art. 88 [Warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę];
• M. Sewastianowicz, „Będą wcześniejsze emerytury – projekt pojawi się w maju” [w:] prawo.pl;
• znp.edu.pl;
• solidarnosc.org.pl;
• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw.