Kobieta z pługiem w sztuce socrealistycznej

O socrealizmie

Ze sztuką realizmu socjalistycznego polska publiczność po raz pierwszy zapoznała się szerzej z okazji Wystawy Sztuki Sowieckiej otwartej 4 marca 1933 roku w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. Nie wzbudziła ona jednak wielkiego zainteresowania i mało kto przeczuwał jej późniejszą ekspansję. Tuż po zakończeniu II wojny światowej nikt jeszcze artystom niczego nie narzucał. Po kilku latach względnej swobody artystycznej został wprowadzony do sztuki realizm socjalistyczny. Motywami przewodnimi dla ówczesnych twórców stały się: portrety przywódców, przodowników pracy (zawsze z atrybutem, z których najpopularniejszy był traktor - narzędzie postępu), fragmenty walk rewolucyjnych, budowa nowego systemu, przyjaźń robotniczo-chłopska itp.

Wystawa pomyślana jest jako praktyczna lekcja historii i sztuki, okazała się powrotem wspomnieniami do świata, który szczęśliwie się skończył. Sentyment okazał się jednak na tyle silny, że frekwencja na wernisażu przeszła najśmielsze oczekiwania. Takich tłumów muzeum dawno nie widziało!

ŚWIADECTWO CZASU

Pokazywane prace (ponad 120 obiektów z muzeów w całej Polsce) są świadectwem czasu i budzą refleksje na temat wykorzystania sztuki do celów propagandowych. Celem wystawy jest dyskusja z utrwalonym stereotypem kobiet na traktorach i zakwestionowanie prawdziwości głoszonych przez stalinizm haseł emancypacji kobiet.

Pokazany został oraz kobiety, którą władza zmusiła do nadludzkiego wysiłku i wykonywania męskich zajęć, wmawiając jej równouprawnienie i awans społeczny. Między innymi do kobiet władza kierowała najgłośniejsze hasła propagandowe PRL-u takie jak walka o pokój, współzawodnictwo pracy, walka o plan sześcioletni, walka z analfabetyzmem czy elektryfikacja wsi. Zwiedzając wystawę spotykamy więc nie tylko różne oblicza kobiety, ale i poznajemy realia epoki, w której żyła i funkcjonowała. Poznamy świat damskiej mody, kanony ówczesnej urody, kobiecą rzeczywistość (np.: cierpliwie stojące w kolejce przed sklepem, zapracowane przy maszynach czy zrelaksowane u manikiurzystki), jak również kobiety podczas zwykłych, rutynowych prac domowych.

Prezentacja sztuk plastycznych wzbogacona została animacją - grą dla młodzieży oraz pokazem filmów dokumentalnych z lat 50. XX w.

POMIJANA KOBIETA

Ciekawostką są "proletariuszki na cokołach" - wielkoformatowe wydruki rzeźb plenerowych, bądź detali architektonicznych, przedstawiających kobietę w różnych rolach społecznych i zawodowych. Niektóre z tych obiektów już nie istnieją.

Obiekty na wystawie zostały uporządkowane według tematów i problemów które najczęściej się pojawiają: galeria przodownic, kobiet na traktorach i murarek, kobiet w środowisku rodzinnym i domowym, kobiet pracujących na roli, walczących o pokój, a także przedstawicielek organizacji kobiecych, sportsmenek, artystek.

W sztuce socrealistycznej wielokrotnie kobieta była pomijana lub stanowiła tylko dodatek do postaci męskiej, często także przypominała wyglądem mężczyznę. Prezentowana wystawa wydobywa kobiety z tła, z drugiego planu. Pokazuje, jakie stały przed nią możliwości rozwoju i w jaki sposób te możliwości były ograniczane.