Rosja. Chram Wasyla Błogosławionego - symbol Moskwy

Świątynia od dawna jest - obok zegarowej Wieży Spaskiej moskiewskiego. Jej dominantę stanowi wysoka, strzelista baszta z niewielką złotą, cebulastą kopułą, otoczona niżej dziewięcioma innymi. W ciągu już niemal pięciu wieków istnienia, ten zespół architektoniczny ulegał kilkakrotnym zmianom i przebudowom. Podobnie jak otaczający ją Plac Czerwony i pobliski Kreml.

W późnym średniowieczu tę moskiewską twierdzę otaczała fosa, oddzielająca ją m.in. od sławnej świątyni. Dosyć szczelnie zabudowany plac był po prostu Rynkiem i tak był nazywany pełniąc tę funkcję. A po różnych wyburzeniach czy pożarach stał się po prostu Krasnym Placem - Pięknym.

Oglądający plac na zdjęciach nie zdają sobie sprawy z tego, że stanowi on bardzo zwarty zespół architektoniczny składający się z soboru - katedry, 9 cerkwi oraz dzwonnicy. Między nimi są przejścia - pierwotnie pod otwartym niebem, później zadaszone - oraz placyki tworzące wspólnie wspomniane już cerkiewne miasteczko. Z zewnątrz zaś wejścia do niego kamiennymi schodami, przez galerie pokryte stropami i namiotowymi dachami.

65-metrowej wysokości, licząc z wieżą, Sobór Pokrowski - Opieki Bogurodzicy zbudowano w latach 1555-1561 na rozkaz cara Iwana IV Groźnego. Według przekazów na miejscu wcześniejszej drewnianej cerkwi Troickiej - p.w. św. Trójcy. Dla upamiętnienia zdobycia Kazania nad Wołgą, wówczas stolicy Chanatu Kazańskiego i przynajmniej częściowo za środki uzyskane podczas niego.

NA CHWAŁĘ WYPRAWY KAZAŃSKIEJ

Nie wiadomo dokładnie, kto zbudował sobór. Jako autor wymieniany jest pskowski budowniczy Postnik Jakowlew zwany Barmą, ale możliwe, że byli to dwaj architekci o tych imionach.
Sobór otacza, na planie kwadratu, 8 cerkwi upamiętniających 7 najważniejszych zwycięstw w Wyprawie Kazańskiej oraz jedna, dobudowana w 1588 roku, p.w. Błogosławionego św. Wasyla. Ponadto dzwonnica wzniesiona na planie kwadratu, zaś na najwyższym poziomie ośmioboku zakończonego szpiczastą wieżą z małą kopułką. W obecnym kształcie z XVII w. W narożnikach tego kompleksu architektonicznego stoją cztery duże cerkwie sięgające, z wieżami, od ponad 20 do 28 metrów.

Pośrodku boków tego kwadratu cerkwie małe, o wysokościach do około 15 metrów. Każda jest pod wezwaniem innego świętego - lub świętych, w dzień którego wojska Iwana Groźnego odniosły ważne zwycięstwo w Wyprawie Kazańskiej.

Każda ma coś ciekawego, wartego obejrzenia z bliska: ikonostas, malowidła, ikony, posadzki ceramiczne lub z płyt żeliwnych, detale zdobnictwa. Nie mówiąc już o różnorodności wież, które kiedyś były, podobnie jak mury, białe oraz kopuł w przeszłości złoconych, a później niebywale bogato i różnorodnie pomalowanych.

CIEKAWE HISTORIE

Nie brak również ciekawych historii związanych z poszczególnymi świątyniami czy ikonami. Tak np. najważniejsza i najcenniejsza w cerkwi p.w. Nikoły Wielikoreckiego jest ikona św. Mikołaja Cudotwórcy. Pochodzi ona z miasta Chynów nad rzeką Wielką, od której to otrzymała nazwę Wielikoreckaja i już wówczas słynęła z "cudów". W 1555 roku na rozkaz cara Iwana IV Groźnego odbyto z jej udziałem "Krestnyj chod", czyli procesję nurtami rzek z miasta Wiatka do Moskwy. Wydarzenie tak wielkie wówczas, że od nazwy tej ikony wezwanie otrzymała jedna z cerkwi budującego się właśnie Soboru Pokrowskiego.

TAJNE PRZEJŚCIA I SKRYTKI

Kompleks architektoniczny nie ma zagłębionych w gruncie piwnic, lecz stoi na dwupoziomowym masywnym podwyższeniu - platformie ze ścianami o grubości do 3 metrów. Wewnętrzne pomieszczenia w nim mają wysokość do 6,5, m. W przeszłości znajdowały się wśród nich także miejsca tajne oraz skrytki, wejścia do których znali tylko nieliczni wtajemniczeni. Tak np. tajne kamienne schody odkryto dopiero podczas prac remontowych w latach 1930-tych XX wieku!

Do roku 1595 w skrytkach tych przechowywano kasę carską, później także skarby zamożnych moskiewskich mieszczan. Obecnie część tych pomieszczeń dostępna jest dla zwiedzających. Przechowywane są tam m.in. ikony Soboru Pokrowskiego z których najstarsza, z końca XVI w., przedstawiająca Wasyla Błogosławionego, namalowana została specjalnie dla tej świątyni. Cerkiew pod jego wezwaniem dobudowano do soboru w 1588 roku, nad miejscem pochówku tego świętego. Jego mogiła jest pięknie ozdobiona.

Wart uwagi jest także ikonostas z roku 1895, a w nim zwłaszcza znacznie od niego starsze ikony. Przede wszystkim Matki Bożej Smoleńskiej z XVI w. oraz obraz "Św. Wasyl Błogosławiony na tle Kremla i Placu Czerwonego" z XVIII w. Olejne malowidła ścienne tego soboru pochodzą z 1905 roku. Upamiętniły 350 - rocznicę początku jego budowy. Na przestrzeni tych już ponad 4,5 wieku poszczególne części składowe tego kompleksu, nie mówiąc już o ich wnętrzach, były wielokrotnie przebudowywane i odbudowywane, np. po pożarach.

MUZEUM I ŚWIĄTYNIA

Podobnie jak Plac Czerwony, na którym on stoi. Między innymi w 1817 roku rekonstruujący plac architekt Osip Bowe umocnił ściany oporowe soboru kamieniami a świątynię otoczył żeliwnym ogrodzeniem. W 1918 roku Sobór Pokrowski znalazł się, jako jeden z pierwszych pomników kultury, pod opieką państwa. Co nie przeszkadzało, aby w latach 30-tych rozważać jego wysadzenie, podobnie jak miało to miejsce w przypadku innych moskiewskich soborów, zwłaszcza Kazańskiego na Placu Czerwonym oraz Zbawiciela nad rzeką Moskwą, odbudowanych dopiero w XXI wieku.

Na szczęście ta wizytówka miasta i kraju ocalała. W 1923 roku przekształcono ją w muzeum historyczno - architektoniczne. W 5 lat później zostało ono, i pozostaje nadal, filią Państwowego Muzeum Historycznego mieszczącego się po przeciwległej, na osi jego długości, stronie placu.

Ale zakaz odprawiania w soborze mszy wydano dopiero w 1929 roku. Na całe niemal 70 lat. Cofnięto go w 1997 roku oddając częściowo do dyspozycji Cerkwi na niedzielne i świąteczne modły . Przez wiele lat, aż do 1947 roku, wnętrza soboru i otaczających go cerkwi były niedostępne dla zwiedzających. Od tamtej pory cieszy się on ogromnym powodzeniem. I każdy przybywający do Moskwy stara się zobaczyć w niej przede wszystkim Kreml oraz właśnie chram Wasyla Błogosławionego.