Słyszał o nim każdy, nikt nie wie jak wygląda. Oto nieborak, zwierzę starsze od dinozaurów. Zobaczcie zdjęcia

Jak wygląda rak, wie każdy. A nieborak? To słowo oznacza dziś biedaka, kogoś nieporadnego, godnego pożałowania. Jest to też zwyczajowa nazwa stworzenia, które zadziwia zarówno wyglądem, jak i sposobem życia. Skąd się wzięła? Dawniej sądzono, że to zwierzę… spadało z nieba, bo znajdywano je najczęściej wiosną, w kałużach. A że wyglądem nieco przypomina raka, powstał niebo – rak, czyli nieborak. Mowa o przekopnicy, stworzeniu bez wątpienia niezwykłym.

Według naukowców nieboraki pojawiły się na Ziemi około 220 milionów lat temu, są więc jednymi z najstarszych gatunków zwierząt na świecie. Żyły, zanim pojawiły się dinozaury. A wypracowane przez przekopnice strategie przetrwania pozwoliły im w niezmienionej formie przeżyć do obecnych czasów, bez większych zmian ewolucyjnych!

Te skorupiaki zasiedlają całą naszą planetę, choć preferują niższe temperatury. W Polsce spotykamy dwa gatunki – przekopnicę wiosenną i właściwą. Są do siebie podobne. Przód ciała pokryty jest pancerzykiem w kształcie tarczy czy też spłaszczonego hełmu, z tyłu znajduje się segmentowany ogon, na końcu rozdwojony. Wcale nie są takie małe, mierzą do 10 centymetrów długości. Mają ciemnozielone ubarwienie, głowa przybiera kolor czerwonawy. Co ciekawe, mają troje oczu, umieszczonych na górze pancerzyka.

Dorosłe osobniki nie lubią ciepła. Giną, gdy temperatura wody w której żyją przekroczy 15 stopni Celsjusza. Wcześniej składają od kilkudziesięciu do 400 jaj, które w w piachu czy mule potrafią przetrwać kilkanaście, a ponoć nawet kilkadziesiąt lat! Gdy warunki będą odpowiednie, odżyją i wylęgną się młode nieboraki. Nieustannie żerują i szybko rosną, by zdążyć się rozmnożyć, zanim woda znów wyschnie. Pojawiają się zwykle wczesną wiosną, w okresowych zbiornikach o niewielkim znaczeniu strategicznym – kałużach, zalanych koleinach, na podmokłych łąkach.

Kolejny niezwykły fakt – 99 procent żyjących w Polsce przekopnic to samice. Te zwierzęta potrafią się rozmnażać zarówno płciowo, jak i – najczęściej, przez partenogenezę. Nie brakuje też osobników, które są obojnakami i same radzą sobie z prokreacją. Nieboraki żywią się praktycznie wszystkim, od szczątków roślinnych po niewielkie zwierzęta. O dziwo, nie widzą, co jedzą. Nieustannie filtrujące wodę odnóża kierują drobiny pożywienia do rynienki pokarmowej, którą dociera do otworu gębowego. Słowem – nieboraki jedzą „od tyłu”.

Ichtiolog i hydrolog Michał Bień przekopnice hodował w akwarium, zna je też z obserwacji w terenie. - Niestety, są u nas coraz rzadsze. Powody są dwa. Gruntowe drogi są teraz utwardzane, a przynajmniej wysypywane tłuczniem. Nieboraki tracą siedliska. Druga przyczyna to zmiana stosunków wodnych. Coraz mniej jest w Polsce terenów zalewowych, na których woda stoi przez kilka tygodni. Przekopnice znów tracą warunki do życia – wyjaśnia naukowiec. Wciąż jednak można spotkać te niezwykłe stworzenia. Jeśli wiosną podejdziemy do kałuży i woda w niej nagle się wzruszy, przystańmy i poczekajmy. Może uda się zobaczyć nieboraka.

Na koniec uwaga – w sprzedaży są obce gatunki przekopnic, choćby australijska. Chętnie hodują je akwaryści. Pamiętajmy, że wypuszczanie ich (przekopnic, nie akwarystów) na wolność jest nie tylko nielegalne i zagrożone wysokimi karami, ale i może zagrozić naszym gatunkom nieboraków.