Cmentarz w Zwoleniu wpisany do rejestru zabytków

Zlokalizowany przy ulicy Cmentarnej w Zwoleniu cmentarz pochodzi z początku XIX. W okresie I wojny światowej pochowano tutaj żołnierzy armii austriackiej, niemieckiej i rosyjskiej, jak również legionistów polskich, poległych w rejonie Zwolenia. Podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu pochowano wielu żołnierzy WP, AK, podziemia antykomunistycznego oraz osób cywilnych, zamordowanych przez hitlerowców.

- Na terenie cmentarza zachowało się wiele cennych nagrobków, które powstały w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku - mówi Agnieszka Żukowska, rzecznik prasowy Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - Prezentują różne formy: krzyż na cokole, krzyż na skałkach, płyta nagrobna, płaskorzeźbiona stela, obelisk, rzeźba, pień drzewa. Ze względu na cechy stylowe można wyróżnić obiekty klasycyzujące, eklektyczne, wykonane w nurcie romantyzmu i symbolizmu, oraz nagrobki wzniesione w okresie międzywojennym, głównie w typie stojącej steli o prostych, geometrycznych formach. Nagrobki wykonano głównie z piaskowca. Marmur, granit i żeliwo występują jako elementy uzupełniające - dekoracyjne i tablice inskrypcyjne. Na wielu pomnikach nagrobnych widnieją nazwiska kamieniarzy: J. Staniszewski z Radomia, L. Staniszewski z Radomia, F. Hebdzyński z Radomia. Najstarszym nagrobkiem jest nagrobek Marianny z Omińskich Kotowskiej z XIX wieku i nagrobek Franciszka Gozdawy Gostkowskiego z drugiej połowy XIX w. w formie steli ze zwieńczeniem akretorionowym.

Zdaniem konserwatora zabytków ze względu na wartości artystyczne - bogactwo form, detali i motywów - szczególnie interesującymi obiektami są: nagrobek Dobrowolskich, z połowy XIX w. w formie obelisku, nagrobek Jana Hypolita Mordzińskiego z początków XX wieku z figurą kobiety na skale, wpierającą się o krzyż, nagrobek Józefa Bójko z pierwszego ćwierćwiecza XX wieku w formie steli ozdobionej motywami roślinnymi, nagrobek Kantego Pinakiewicza z początku XX wieku w formie krzyża na skale. Na cmentarzu pochowani są proboszczowie parafii w Zwoleniu; między innymi ksiądz Tomasz Jachimowicz, Aleksander Bąkowski, Karol Woźnicki, Daniel Pacek, mieszczanie, właściciele ziemscy, nauczyciele, lekarze.

- Obiekt stanowi jedną z najstarszych nekropolii polowych w południowej części województwa mazowieckiego i jest cennym dokumentem dziejów parafii i miejscowości - podkreśla Agnieszka Żukowska. - Wpisem objęto teren cmentarza, układ przestrzenno-komunikacyjny, kwatery wojenne z I i II wojny światowej, grób żołnierzy podziemia antykomunistycznego „wyklętych” oraz najcenniejsze nagrobki i płyty nagrobne sprzed 1950 roku wraz z ich otoczeniem w promieniu 3 metrów.