Białoruś. Tysiącletni Pińsk

[galeria_glowna]
W przeszłości mieszkało także wielu innych sławnych ludzi. Np. św. Andrzej Bobola; podstarości, sędzia grodzki, szambelan królewski i poseł na Sejm I RP Mateusz Butrymowicz; jego wnuk grafik i kompozytor Napoleon Orda; założyciel chasydyzmu karolińsko - stolińskiego cadyk Aaron Perłow ( Karliński ); akademik architektury Iwan Żołtowski; pierwszy prezydent Izraela Chaim Weizmann i premier tego kraju Golda Meir oraz wielu innych.

Tam, gdzie Pina wpada do Prypeci

Położony nad rzeką Piną u jej ujścia do Prypeci, w miejscu zbiegania się szlaków wodnych łączących Polesie z Naddniestrzem i Morzem Czarnym na południe oraz z Bałtykiem na północy i zachodzie, w centrum sławnych w przeszłości poleskich błot, ale i w sąsiedztwie wyjątkowo urodzajnych ziem, ma Pińsk rzeczywiście imponującą przeszłość.

Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z roku 1095 i znajduje się w najstarszej kronice staroruskiej - "Opowieści minionych lat" spisanej przez zakonnika Nestora. Od 1174 r. grodem władała dynastia pińskich książąt Jurewiczów. Z ważniejszych dat trzeba wymienić obrócenie w 1240 r. drewnianego Pińska w perzynę przez Tatarów i przyłączenie w 1320 r. miasta przez W. Ks. Litewskiego Gedymina do jego posiadłości.

Po wygaśnięciu następnego rodu: Narymontowiczów władczynią Polesia i Pińska została polska królowa Bona. To ona przeprowadziła tam wielkie reformy administracyjne i gospodarcze. Kazała budować drogi, kopać kanały - pierwsze melioracyjne i spławne w tym regionie Europy itp. W XVI wieku Pińsk był już dużym jak na owe czasy miastem, liczącym około 5 tys. mieszkańców. Z drewnianym zamkiem, kilkunastoma cerkwiami, kościołem i klasztorem, synagogą. W 1581 r. Stefan Batory nadał miastu prawo magdeburskie, przywilej na jarmarki i kontrakty oraz herb: w czerwonym kole napięty złoty łuk ze srebrną strzałą o stalowym ostrzu.

W dziejach miasta odnotowano najazdy rozmaitych wrogów oraz pożary powodujące zniszczenia. Szczególnie dramatyczne konsekwencje przyniosło zajęcie miasta przez kozaków płk Nebaby podczas powstania Bohdana Chmielnickiego, a później szwedzki Potop. Ale Pińsk zawsze odradzał się i rozwijał. Już w roku 1396 książę piński i turowski Zygmunt Kiejstutowicz ufundował klasztor franciszkanów z najstarszą na kresach wschodnich świątynią katolicką. Jej kontynuatorką jest obecna katedra.

W roku 1773 miasto posiadało 9 kościołów i klasztorów katolickich, wspaniałe, trzypiętrowe murowane kolegium jezuitów zbudowane w latach 1631 - 1635, z najwyższym w W. Ks. Litewskim kościołem św. Stanisława, Wielką Synagogę i wiele innych obiektów. W końcu XVIII w. staraniem wspomnianego już Mateusza Butrymowicza i hetmana Michała Kleofasa Ogińskiego wytyczono kanały: Królewski ( Dniepr - Bug ) i Ogińskiego, co podniosło znaczenie Pińska jako miejsca przeładunkowego towarów. Po II rozbiorze Polski w 1793 r. Pińsk wraz z innymi ziemiami b. Rzeczypospolitej Trojga Narodów zajęła Rosja.

Dramaty ludzi i zabytków

W XIX, a zwłaszcza w XX w. szybko zmieniała się liczba ludności. W 1825 miasto liczyło 4,2 tys. mieszkańców, a w 1910 - 36,4 tys. Przy czym była to ludność różnorodna pod względem etnicznym, religijnym i językowym. Na 31.743 mieszkańców w 1935 r. tylko 7.217 ( 22,3% ) używało w życiu domowym języka polskiego. Reszta była wyznania mojżeszowego i prawosławnego. Ludność żydowska ( ok. 70% ), w ogromnej większości nie przeżyła II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej. Szybki wzrost liczby mieszkańców nastąpił w ostatnich dekadach XX wieku. W 1986 r. miasto liczyło 112,6 tys., a w 2000 r. - 132,6 tys. obywateli.

Wojny i pożary spowodowały znaczne straty również w zabytkach. W sakralnych największe spowodowali jedna ludzie. Komuniści likwidowali, lub przeznaczali na inne cele powodując ich dewastację, świątynie i klasztory. A dumę miasta, XVII - wieczny kościół św. Stanisława, w krypcie którego był grób św. Andrzeja Boboli wysadzili w powietrze w 1953 r. na rozkaz Nikity Chruszczowa. Tworząc rozległy plac z ogromnym pomnikiem Lenina, po którym hula wiatr od rzeki Piny. Wzniesione na jej lewym brzegu, kilkaset metrów powyżej ujścia do Prypeci miasto ma turystom sporo do zaoferowania.

Najcenniejszym zabytkowym zespołem architektonicznym jest klasztor franciszkanów i katedra p.w. Wniebowzięcia NMP z wolnostojącą dzwonnicą. Zbudowany w pobliżu nieistniejącego już pińskiego grodu i wspomnianego już gmachu Kolegium. Jednej z budowli zespołu klasztoru jezuitów, którego część oraz kościół św. Stanisława, najpierw spalili żołnierze radzieccy we wrześniu 1939 roku w kilka godzin po wkroczeniu do miasta, a następnie wysadzono w powietrze w 1953 roku. Zamierzano postąpić podobnie z katedrą i innymi budowlami sakralnymi, ale czasy na szczęście już się zaczynały zmieniać.

Świątynie trzech religii

Katedra pierwotnie, od jej wzniesienia w 1396 r. aż do zastąpienia jej w 1510 murowaną przez króla Zygmunta I Starego, była drewniana. Kilkakrotnie niszczona, najbardziej w 1706 przez Szwedów, została odbudowana i konsekrowana w 1730 roku. Gotycko - renesansowa, z barokową fasadą i wieżami oraz późno - barokowym, z elementami rokoka wnętrzem, jest świątynią trójnawową z dobudowanymi kaplicami. Jest w niej 7 ołtarzy z około setką figur i ornamentów wyrzeźbionych w XVIII w. przez Jana Szmyta. A także bogato zdobiona ambona, zabytkowy chór i organy z 1498 piszczałkami, 36 rejestrami i 27 czynnymi głosami, konfesjonały i wiele innych wartych zobaczenia detali wyposażenia.

W ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu Bartolomea Estebana Murilla Wniebowzięcie NMP - patronki świątyni i płaskorzeźba poświęcona patronowi klasztoru: Stygmatyzacja św. Franciszka. Uwagę zwraca też obraz Alfreda Romera "Pińska Madonna" z 1894 roku. Jak również polichromia sklepienia i freski namalowane w 1909 r. przez Stanisława Rudzińskiego, zaś na ścianach prezbiterium przez Bronisława Wiśniewskiego. W latach 1981 - 1986 świątynię odremontowano za pieniądze parafian. Czterokondygnacyjna dzwonnica wybudowana została w 1817 roku. A ją oraz kościół otacza ceglany mur z przełomu XI i XIII w.

Z dawnych, zachowanych świątyń katolickich Pińska, barokowy kościół św. Karola Boromeuszka z końca XVII - XVIII w. po wielu perypetiach, od 1992 roku jest miejską salą koncertową. Zaś św. Barbary Męczennicy z XVIII w. - od lat 30-tych XIX w. cerkwią prawosławną. Warte zobaczenia w niej są stare ikony, zwłaszcza "Matka Boska Przewodniczka" zwana Jerozolimską z XV-XVI w. oraz kilka XVIII - wiecznych. Druga z ważnych świątyń prawosławnych, sobór Św. Teodora - patrona Pińska, w tradycyjnym stylu rusko - bizantyjskim z pięcioma granatowymi kopułami, jest budowlą współczesną. Poświęcono go w 2001 roku, stoi poza centrum miasta na osiedlu mieszkaniowym Ługi.

Na dawnym przedmieściu Karolin, zachował się dom modlitwy przedwojennych rabinów chasydyzmu karolińsko - stolińskiego, którego założycielem był w XVIII w. słynny cadyk Aaron Pierłow ( Karliński ). Obecnie jest to czynna synagoga tego odłamu żydowskiego chasydyzmu.

Ślady wybitnych Polaków

Jednym z najważniejszych zabytków Pińska jest monumentalny gmach Kolegium. Uczyli się w nim m.in. późniejszy biskup łucki, historyk i poeta Adam Naruszewicz ( 1733 - 1796 ), publicysta i pedagog Anastazy Ludwik Kierśnicki ( 1678 - 1733 ), filozof i pedagog Szkoły Rycerskiej w Warszawie Karol Wyrwicz ( 1717 - 1793 ), działał też zamordowany przez kozaków w 1657 roku kaznodzieja, od 1853 r. katolicki święty Andrzej Bobola. Po kasacji zakonu jezuitów budynki klasztorne przejęli uniccy bazylianie. W latach 1800 - 1918 mieścił się w nich prawosławny monastyr Bogojawleński, zaś w latach międzywojennych należały do katolików.

W 1940 roku bardzo bogate zbiory biblioteki Kolegium wywieziono do Leningradu. Obecnie w gmachu tym mieści się Muzeum Polesia Białoruskiego i podstawowa szkoła baletowa. To muzeum historyczno - krajoznawczo - etnograficzne ma ciekawe zbiory, które warto zobaczyć. Zwłaszcza cennymi eksponatami w nim są XII - wieczne zabytki z Turowa: kamienny sarkofag oraz niewielki kamienny krzyż - jeden ze sławnych Krzyży Turowskich. Z "poloników" uwagę zwraca fisharmonia z XIX w. z nutami utworów Napoleona Ordy. Natomiast z ciekawostek drewniany rower zbudowany i używany przez jego konstruktora.

Ze świeckich budowli najsłynniejszy jest Pałac Butrymowicza, kamień węgielny pod który położył król Stanisław August Poniatowski w 1784 roku w trakcie podróży statkiem do Pińska. Zakończony w 1793 roku jako jedyny wówczas murowany świecki budynek w mieście i nazywany z tego tytułu "Murem", przechodził różne koleje losu. W latach radzieckich mieścił się w nim Pałac Pionierów. Podczas budowy sąsiedniego, wielopiętrowego hotelu "Prypeć", uszkodzono jednak system irygacyjny tego bagiennego niegdyś terenu i budynek zaczęła podmywać woda. Przez lata stał opuszczony i niszczał. Po osuszeniu gruntu podjęto jego kompleksową rewaloryzację zakończoną w 2010 r. Obecnie jest w nim Pałac Ślubów.

W Pińsku warto zobaczyć także byłą cerkiew św. Teodora zamienioną w latach 40-tych XX na kinoteatr z neoklasycystyczną dobudową. Zwrócono ją wiernym w 1994 r. Ale potocznie nadal nazywana jest kinem. W jej pobliżu znajduje się budynek prawosławnego konsystorza z siedzibą administracji kurii prawosławnej, parafialna cerkiew Pierwszego Męczennika Stefana ( Szczepana ) oraz reaktywowany żeński klasztor św. Barbary.

Na głównej ulicy starego miasta - ul. Lenina warto także zwrócić uwagę na Dom Ordy i kilkanaście zabytkowych domów mieszkalnych, pieczołowicie ostatnio odnawianych, z zachowaniem jednak - to pińska ciekawostka - starych przedwojennych, malowanych na ścianach polskich i żydowskich nazw sklepów i warsztatów, które się niegdyś w nich mieściły. Ponadto w innych punktach miasta na kilka gmachów z początku XX w. i lat międzywojennych. M.in. banki: Azowsko - Doński i Kredytowy, Starostwo, Teatr "Kasyno", hotele "Angielski" i "Paryż".

Oczywiście trzeba zobaczyć dom przy ul. Suworowa ( przed wojną Pereca ) 43, w którym w 1932 r. urodził się i mieszkał do 1940 r. Ryszard Kapuściński o czym przypomina poświęcona mu tablica na ścianie. A na brzegu Prypeci Willę Grygorowicza. No i ujście do głównej poleskiej rzeki jej dopływu - Piny. A w sezonie letnim odbyć rejs jednym ze stateczków białej floty po obu rzekach, nad którymi leży Pińsk.