Jak wyglądała walka ziemi jędrzejowskiej o wolne i niepodległe państwo polskie?

Dzięki patriotycznym postawom, Jędrzejów sprawnie znalazł się w polskich rękach.

Zgodnie z relacją Andrzeja Walerona, znanego w powiecie jędrzejowskim działacza ludowego, wojska austriackie miały opuścić Jędrzejów pod koniec października 1918 roku. Natychmiast też Powiatowy Komitet Obywatelski ogłosił przejęcie władzy nad miastem i powiatem – pisał Krzysztof Pisarek.

Wkrótce wybrano pierwszego starostę, którym został Włodzimierz Wielowieyski. Pełnił tę funkcję zaledwie kilka dni, bowiem 7 listopada 1918 roku powołano nowego komisarza ludowego na powiat jędrzejowski, którym został wspomniany już wcześniej Andrzej Waleron, a po nim Józef Kruk. Władzom polskim w Jędrzejowie podporządkowali się nawet ostatni przebywający w mieście żołnierze austriaccy.

Nowe państwo polskie zachowało strukturę powiatów stworzonych w 1866 przez zaborcę - Rosję. Starosta był przedstawicielem państwa.
Kierowanie powiatem jędrzejowskim nie zawsze należało do łatwych i przyjemnych. Przekonał się o tym starosta, z wykształcenia prawnik Wojciech Nowak. Został on oskarżony o przyjmowanie łapówek oraz ogólną niezaradność, która miała doprowadzić do znacznych strat. W opozycji do starosty wystąpili Żydzi, przedstawiciele Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie” oraz miejscowy komendant policji. Kontrolerzy, którzy badali tę kwestię wskazali, że starosta Nowak jest osobą uczciwą oraz sprawuje swój urząd „z pożytkiem dla państwa”. Nowak okazał się jednak osobą, która w sposób nieumiejętny postępowała z ludźmi, co jedynie spotęgowało podgrzewaną przez przeciwników falę niechęci. Wkrótce przeniesiono go do urzędu wojewódzkiego w Kielcach. Przykład zatargu z udziałem stojącego na czele powiatu jędrzejowskiego pokazuje dobitnie, że jeszcze w nieokrzepłej niepodległej Polsce dochodziło do niezwykle brutalnych walk politycznych.

Nie zawsze kończyło się jedynie na pomówieniach. Zdarzało się, że na czele gmin, czyli administracji samorządowej stały osoby niegodne zajmowanych stanowisk. W październiku 1920 roku nałożono areszt na wójta Wodzisławia. Powodem było „popełnianie nadużyć przez długi okres czasu”.

Opinia publiczna go potępia i przyjęła to z wielkim zadowoleniem, gdyż przez to niezdrowe stosunki zostały w całej gminie uzdrowione – pisano w jednym z raportów. Podobnych sytuacji było jednak więcej. W Sobkowie w związku z popełnionymi nadużyciami zawieszono ówczesnego wójta.
Był to element większego problemu, który dotyczył władz samorządowych w niepodległej Polsce.

W roku 1921 gminy wiejskie nie wykazały spodziewanego początkowo postępu. Zapał jaki ogarnął gminy w 1919 i 1920 roku szybko przeminął […]. Nie zdobyły się one na szerszą inicjatywę – pisano w sprawozdaniu za 1921 rok.
Brak zaangażowania i apatia urzędnicza była charakterystyczna dla władz gminnych powiatu jędrzejowskiego.
Po odzyskaniu niepodległości, wobec problemów życia codziennego, życie polityczne na ziemi jędrzejowskiej zeszło na dalszy plan. Stronnictwa i ich zwolennicy zaktywizowały się dopiero w związku z zagrożeniem bolszewickim latem 1920 roku oraz przed ogólnopolskimi wyborami w 1922 roku.

Okres przedwyborczy zajął w ogóle umysły ludności. Wielka ilość odbytych wieców przez kandydatów pojedynczych partii celem skaptowania sobie sympatyków jako przyszłych wyborców, miało to znaczenie zwłaszcza u ludności wiejskiej, że słuchano chętnie niemal wszystkich mówców, bez względu na przekonanie polityczne słuchaczy – pisano w jednym z raportów.

W pierwszym okresie kształtowania się administracji oraz instytucji państwowych wiele zastrzeżeń zgłaszano do policji. Powodem było niewystarczające wyszkolenie oraz przyjmowanie do pracy ludzi nieodpowiednich.
– Pilne niecierpiące zwłoki sprawy zalegają bardzo długo w komendzie i są wykonywanie nieudolnie – oceniano krytycznie policję w powiecie jędrzejowskim. Bezpieczeństwo poprawiło się dopiero w kolejnych latach. – Poprawę tę w stosunkach bezpieczeństwa przypisać należy sprężystej działalności organów policyjnych, po części zaś sądów doraźnych, które przyczyniły się do zmniejszenia przestępczości – pisano w raporcie za 1922 rok.
Władze lokalne były zobligowane do dbania o ludność najuboższą w powiecie. W jaki sposób? Przede wszystkim przez ściągalność obowiązkowych dostaw najpotrzebniejszych produktów.

Odstawa kontyngentu napotykała na trudności ze strony producentów opornych, także musiano karnej ekspedycji wojskowej, a przy końcu Policji Państwowej – pisano w raporcie dotyczącym 1921 roku.

W pierwszej kolejności władze powiatowe interesowały się takimi produktami jak nafta, cukier, zboże oraz sól, a w okresie zimowym również węglem i drzewem opałowym.
W pierwszych latach odrodzonej Polski prawdziwą zmorą była walka z chorobami zagrażającymi zdrowiu i życiu ludności. Jak radzono sobie z rozprzestrzeniającymi się epidemiami?

Do zwalczania chorób zakaźnych stosuje się izolację chorych i dezynfekcję mieszkań oraz odzieży, czego dokonuje kolumna dezynfekcyjna utrzymywana kosztem sejmiku powiatowego pod dozorem lekarza powiatowego – pisano w 1922 roku. Pomimo starań czynionych przez władze zagrożenie epidemiami nadal było duże między innymi ze względu na brak szpitala powiatowego. Sytuacja w powiecie jędrzejowskim zaczęła się poprawiać od 1922 roku.

Sytuacja w samym Jędrzejowie, stolicy powiatu, jeszcze kilka lat po odzyskaniu niepodległości nie przedstawiała się najlepiej.
Potrzeb, bolączek w Jędrzejowie jest bardzo dużo: brak bruków, chodników, oświetlenia, łaźni, szpitala – drogi i mosty pomiędzy miastem, a przedmieściami są w stanie rozpaczliwym. Zmian na lepsze dopatrzeć się trudno. Obecnie, po kilkumiesięcznej przerwie i apatii […] rada ma rozpatrywać projekt oświetlenia miasta i założenia elektrowni miejskiej. Rozwój miasta oraz jego zmiany liczebne uzależnione są w znacznej mierze od urządzeń użyteczności publicznej – jak chodniki, oświetlenie, szpital itd. Jędrzejów nie mając tychże raczej odstrasza, aniżeli przyciąga nowoprzybyłych. Należące do miasta przedmieścia […] mają charakter czysto wiejski i nie poczuwają się do łączności z miastem. Z urządzeń miejskich, jakie względnie będą, przedmieścia korzystać nie będą, przez co reprezentanci tychże w radzie miasta zwalczają każdy projekt zmierzający do zaprowadzenia jakichkolwiek bądź, a nawet koniecznych urządzeń widząc w nich jedynie nowe dla siebie ciężary – pisano w sprawozdaniu starostwa powiatowego za 1921 rok.