Niezwykłe odkrycie w ćmielowskim zamku. Archeolodzy znaleźli grę planszową sprzed 500 lat

Podczas badań archeologicznych, które są obecnie prowadzone na zamku w Ćmielowie odkryto młynek a dokładnie wyrytą w kamieniu planszę do gry w młynek.

Jak informuje, archeolog Tomasz Olszacki, który dokonał tego niezwykłego odkrycia, młynek to jedna z najstarszych gier planszowych.

- Znana była szeroko w średniowiecznej Europie. Szczególnie trzeba wspomnieć o „Księdze szachów, kości i gier tablicowych”, traktacie, który powstał w XIII wieku, na dworze króla Kastylii, Alfonsa X. Opisuje on między innymi także młynek

– dodaje.

Plansza gry wyryta jest w płycie z piaskowca. - Same wymiary płyty: około 32 na 32 centymetry oraz jej silne powierzchniowe starcie sugerują, że najpewniej był to fragment posadzki lub stopnia. Młynek został na tym wyryty. Niestaranne wykonanie tego rytu i niewielkie jego rozmiary (w przybliżeniu kwadrat o boku około 13,5 cm) sugeruje, że prowizoryczna plansza użytkowana była krótkotrwale, podobnie jak wyrwana z zeszytu kartka na której gramy w kółko i krzyżyk. Być może gra powstała podczas budowy zamku i służyła ekipie budowlanej jako chwilowa rozrywka. Inna opcja jest taka, że jeśli płyta była eksponowana jako element podłogi, to możemy zakładać, że sam ryt został wykonany nieco później i można domniemywać, że albo zrobiły to dzieci mieszkające na zamku, albo też służba. Tego już nigdy się nie dowiemy – tłumaczy archeolog.

Przedstawienie młynka w kulturze europejskiej ma także znaczenie symboliczne. Ryty spotykamy w nieoczywistych kontekstach w obrębie budowli sakralnych, znamy też gotyckie kafle piecowe, na których wyobrażenie młynka występuje wraz z wizerunkiem, który przypomina diabelską głowę. W takiej sytuacji młynek, podobnie jak labirynt, można interpretować jako metaforę ludzkich krętych losów, które mogą prowadzić także do zatracenia.
To nie pierwsze takie odkrycie w Polsce. W latach 70 młynek odkryto podczas prac na Zamku Królewskim w Warszawie, a całkiem niedawno w XIII-wiecznym kościele farnym w Opolu (obecnej katedrze).

Element posadzki, na którym ów młynek się znajduje został odnaleziony w ruinach wschodniego domu zamkowego na terenie wyspy. Zamek w Ćmielowie powstał w I połowie XVI wieku w miejscu starszego dworu obronnego, który udało się znaleźć podczas ostatnich badań. Składał się z trzech elementów: rezydencji na wyspie, na którą składały się dwa domy, kaplica i wieża bramna, z tak zwanego przedzamcza, położonego przed wyspą i łączącego funkcje komunikacyjne, obronne i paradne oraz z ziemnych wałów, otaczających całą siedzibę.
- Posadzka pochodzi dokładnie ze wschodniego domu zamkowego i należy ją łączyć z najstarszą fazą użytkowania zamku czyli I połową XVI wieku – tłumaczy Tomasz Olszacki.

Losy ćmielowskiego zamku były dość burzliwe. Często zmieniali się właściciele. Zamek zmieniał także swoje przeznaczenie. Urządzono tu browar, łaźnie a nawet szpital wojskowy. W 2022 roku zakupiło go małżeństwo spod Gdańska, Anna i Tadeusz Maciej Zarębscy. W tej chwili na zamku prowadzone są intensywne prace archeologiczne i rewitalizacyjne.

Archeolog Tomasz Olszacki mówi, że mury zabytku skrywają jeszcze wiele tajemnic.
- Skarbów jest co niemiara. Wspomnieć należy przede wszystkim, o bardzo licznych elementach architektonicznych, które odkrywamy podczas badań. To są oprawy okien, portali, często pięknie zdobione, między innymi wyobrażeniem maszkarona czy motywami roślinnymi. Pozyskaliśmy kamieniarki w stylistyce późnogotyckiej i renesansowej oraz o cechach stylu przejściowego. Jest tego bardzo dużo i to na pewno podniesie naszą wiedzę o elementach kamieniarskich, wystroju rezydencji dawnej sandomierszczyzny – opowiada specjalista i dodaje, że bardzo interesujące są znaleziska kafli piecowych. - Tutaj szczególnie w całości zachowane kafle heraldyczne, między innymi kafel z herbem Pilawa. Mamy pięknie zachowane kafle naczyniowe, a także przedmioty codziennego użytku takie jak obrączki, monety pochodzące z późnego średniowiecza po wiek XVIII. Dysponujemy także licznymi artefaktami związanymi z powstaniem styczniowym. To zwłaszcza łuski nabojów z tamtego czasu. Możemy sądzić, że powstańcy z tyłu fortyfikacji ziemnych, mieli najprawdopodobniej zorganizowaną strzelnicę – dodaje.

Jak podkreśla Tomasz Olszacki Zamek w Ćmielowie zmienił swe oblicze. Kiedyś trudno było odnaleźć go w gąszczu roślinności. Tak naprawdę mogliśmy zobaczyć tylko niewielki fragment kaplicy zamkowej i niewyraźne fragmenty murów. Dziś można już oglądać spore połacie obu domów zamkowych, wieży bramnej. - Można powiedzieć, że do ubiegłego roku, nie istniał nawet wiarygodny plan obiektu. Teraz można szczegółowo o nim rozmawiać rozumiejąc jego przekształcenia budowlane w kolejnych epokach. Śmiało można powiedzieć, że dzięki tym badaniom na mapę województwa zawitał nowy obiekt, choć znany od dawna, to w zupełnie nowej odsłonie – powiedział archeolog.

Zamek w Ćmielowie w powiecie ostrowieckim został zbudowany w latach 1519-1531 przez Krzysztofa Szydłowieckiego. Jego losy były dość burzliwe. Często zmieniał właścicieli oraz swoje przeznaczenie. Urządzono tu browar, łaźnie a nawet szpital wojskowy. W 2022 roku zakupiło go małżeństwo spod Gdańska, Anna i Tadeusz Maciej Zarębscy. W tej chwili na zamku prowadzone są intensywne prace archeologiczne i rewitalizacyjne.