Ołtarz wrócił do katedry w Sandomierzu - niezwykłe odkrycia przy konserwacji

Ołtarz Matki Bożej z Dzieciątkiem to jeden z ołtarzy bocznych, znajduje się na ścianie wschodniej świątyni. Powstał między 1771 a 1776 rokiem. Autorem rzeźb oraz stolarki, a wcześniej projektantem był znany artysta lwowski Maciej Polejowski. Złoceniem ołtarza zajął się potem malarz Walerian Michnicki.

Przed konserwacją ołtarz został zdemontowany i przewieziony do pracowni specjalistycznej. Na miejscu została tylko część cokołowa. Była ona tak mocno zakotwiczona w podłogę, że jej demontaż groził zniszczeniem.

- Konserwacji zostały poddane również dwa obrazy z ołtarza: Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz Chrystusa Boleściwego, bądź dziś nazywanego Miłosiernym - informuje ksiądz Zygmunt Gil, proboszcz parafii katedralnej.

TRUDNE ZADANIE

Po rozmontowaniu nastawy ołtarza odsłonięte zostały zachowane we fragmentach dekoracje malarskie ściany z II połowy XVI oraz XVII i XVIII wieku. Jedno z malowideł przestawiało pejzaż - drzewo i budynek. Zdaniem konserwatorów, była to najprawdopodobniej część jakiegoś epitafium, które istniało na filarze.

Malowidła ścienne zostały oczyszczone i przebadane. Przeprowadzono ich konserwację. Trudnym zadaniem okazało się zdjęcie obrazów z ołtarza. - Po demontażu ołtarza musieliśmy pofalowane i popękane obrazy olejne na płótnie bardzo ostrożnie odkleić od desek w celu przeprowadzenia ich konserwacji technicznej. Usunęliśmy werniksy i przemalowania z XX wieku - relacjonuje Marcin Gruszczyński, który przeprowadzał konserwację.

Płótno zostało wzmocnione. Uzupełniono ubytki. Konserwacji poddano również metalowe sukienki i koronę z obrazu Chrystusa Boleściwego oraz korony, gwiazdy i półksiężyc z obrazu Matki Bożej.

OBRAZ ODSŁONIŁ TAJEMNICE

Wiadomo, że pierwotnie obraz Matki Bożej był większy i znajdował się w prezbiterium kolegiaty. Konserwatorzy odsłonili fragmenty starszej warstwy malarskiej i nieznane dotąd motywy.

Najbardziej niezwykłego odkrycia dokonano w dolnej części dzieła - z obu stron Matki Boskiej, na skraju płótna, widoczne są fragmenty dwóch postaci - biskupów świętego Stanisława i Wojciecha. - Na podstawie materiałów archiwalnych można stwierdzić, że obraz o takiej tematyce był umieszczony we wczesnobarokowym ołtarzu wielkim, czyli tym, który stał w miejscu obecnego, marmurowego ołtarza. Wcześniejszy był wzniesiony w latach 30. XVII wieku - tłumaczyła Urszula Stępień, historyk sztuki, kustosz Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu.

Ołtarz z obrazem z postaciami biskupów istniał w kolegiacie do lat 50. XVIII stulecia, do czasu podjęcia decyzji o budowie nowego.

Dalszych losów starszego ołtarza nie znamy, natomiast sam obraz pozostał w świątyni, ale został znacznie obcięty, przemalowany i zaadaptowany do ołtarza wzniesionego przez Macieja Polejowskiego. - Chciałabym podkreślić, jak ważne są prace konserwatorskie. Bez nich historyk sztuki jest bezradny. Nie może dokonywać analiz warstw malarskich, które są ukryte pod tym, co widzimy - podkreśliła Urszula Stępień.

RZEŹBY W BIAŁO-KREMOWEJ KOLORYSTYCE

Blask odzyskały cenne rzeźby Macieja Polejowskiego.- Usunęliśmy z nich zabrudzenia i przemalowania, które powstały w latach 70. Odsłoniliśmy pierwotną, biało-kremową kolorystykę rzeźb. Powierzchnia została zabezpieczona woskiem - wyjaśnił Marcin Gruszczyński.

Cały ołtarz poddany został zabiegom polegającym na zabezpieczeniu drewna przed działaniem drewnojadów, które przez lata niszczyły zabytek. Oczyszczona nastawa stała się jaśniejsza.

W sesji podsumowującej prace związane z renowacją ołtarza wzięli udział przedstawiciele lokalnych władz, księża, seminarzyści oraz mieszkańcy miasta. Ołtarz poświęcił biskup sandomierski Krzysztof Nitkiewicz.

Prace kosztowały około 200 tysięcy złotych. Renowacja została przeprowadzona dzięki dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz wsparciu Starostwa Powiatowego w Sandomierzu.

ZDĄŻYĆ NA JUBILEUSZ

W pracowni konserwatorskiej są jeszcze dwa XVIII-wieczne obrazy Karola de Prevota "Męczeństwo sandomierzan" i Męczeństwo dominikanów sandomierskich". Odrestaurowane malowidła będzie można oglądać w katedrze prawdopodobnie pod koniec listopada.

Wcześniej odnowione zostało prezbiterium, a tam między innymi bezcenne freski bizantyjskie ufundowane przez Władysława Jagiełłę. Renowacji poddane zostały także: zakrystia kanonicka i kapłańska, kaplica Najświętszego Sakramentu wraz z zakrystią mansjonarską oraz kaplica Matki Bożej. Ponadto w ramach projektu wymienione zostały wszystkie instalacje - antypożarowa, antywłamaniowa i elektryczna.

Plany parafii przewidują odnowienie całej gotyckiej świątyni. Zakończenie wszystkich prac zaplanowano na 2018 roku. Będzie to rok jubileuszu 200-lecia powstania diecezji sandomierskiej.