Wielkanoc w Świętokrzyskiem – święta pełne religii i... magii! Jaką mają symbolikę?

Dlaczego Wielkanoc jest tak ważnym i tajemniczym świętem? - Z kilku powodów. Wielkanoc upamiętnia noc, w czasie której Jezus zmartwychwstał, pokonując śmierć i szatana. Mało kto wie, że w czasach pogańskich również obchodzono święto Wielkiej Nocy, tyle tylko, że miało ono związek z początkiem wiosny, czyli z rozpoczęciem nowego cyklu rocznego w przyrodzie. Odradzająca się przyroda i dzień zwyciężający nad nocą kojarzyły się ludziom ze zmartwychwstaniem Pana i Jego zwycięstwem nad śmiercią. Rzeczywiście, Wielkanoc jest świętem tajemniczym i pełnym obrzędowości. To czas, w którym religia, tradycja ludowa i świat przyrody splatają się w jedno. Jest pełna symboli, obecnie coraz mniej znanych i rozumianych. O większości z nich pamiętamy dzięki pobożności naszych przodków. Trzeba więc je pielęgnować i zachowywać, aby pamiętały o nich również następne pokolenia. To jest nasze kulturowe dziedzictwo.

Obrzędy Wielkiego Tygodnia wiążą się z religią, ale już wielkanocny koszyczek jest pełen magii.
- Wielka Sobota i Wielkanoc wręcz wypełnione są symboliką i tajemniczością, których znaczenia doszukiwać się można w odległej historii. Nie bez powodu święcimy określone pokarmy i urządzamy rodzinne śniadanie wielkanocne. Co symbolizują? Baranek to symbol Jezusa Chrystusa. Chrześcijanie wierzą, że przelana krew Syna Bożego ocaliła ich od śmierci, podobnie jak krew baranka na odrzwiach Żydów podczas plag egipskich. Baranek był wykonywany z wosku, masła, ciasta czy marcepanu, a na królewskich i wielkopańskich dworach także ze złota, srebra, drogich kamieni lub najszlachetniejszej porcelany. Symbol baranka nie ma wyłącznie odniesień chrześcijańskich. Od zarania dziejów składano go w ofierze bogom wraz z innymi zwierzętami hodowlanymi. Naszego koszyczkowego baranka ze światem pogan łączy to, że są niewinne i bezbronne oraz mają przeważnie biały kolor, ponieważ ludzie uważali, że bogowie szczególnie upodobali sobie tę właśnie barwę. Jajko wielkanocne uważane jest za symbol zmartwychwstania, zwycięstwa życia nad śmiercią. Skorupka symbolizuje to co stare, żółtko zaś to, co nowe. W czasie wielkanocnego śniadania jajko pełni rolę podobną do wigilijnego opłatka i jest przekaźnikiem naszych wzajemnych życzeń. W koszyczku nie może zabraknąć chleba, który jest pokarmem niezbędnym do życia. Dla chrześcijan jest najważniejszym symbolem religijnym, oznaczającym Ciało Zbawiciela. Dawniej ze święconym chlebem należało obejść stodołę, aby przez cały rok była pełna. Na święta pieczono również kilka rodzajów chleba i wsadzano po pajdzie do święconki. Jest i sól - życiodajny minerał odstraszający zło i symbolizujący nawrócenie i oczyszczenie. Nie powinno zabraknąć chrzanu jako symbolu męki pańskiej oraz pieprzu, symbolizującego gorzkie zioła, których naparem napojono Chrystusa na krzyżu. Wędlina, mięso są symbolem baranka, którego Izraelici zabijali i spożywali rodzinnie w święto Paschy. Przed laty, gdy mięso spożywano sporadycznie, bo było drogie, uchodziło za oznakę dostatku. Ma zapewnić dobrobyt, zdrowie i płodność. W koszyczku jet też miejsce dla ciasta - babka czy mazurek to nie tylko wyraz umiejętności, ale i słodyczy, która jest nagrodą za wytrwanie w umartwieniach w czasie Wielkiego Postu.

Święconka podobno odstraszała złe duchy?
- Tradycje te, szczególnie na wsiach, wciąż przekazywane są z pokolenia na pokolenie, ale trzeba przyznać, że ludzie młodzi znają je coraz słabiej i coraz mniejszą przywiązują do nich wagę. Warto je przypominać i tłumaczyć, by zachowywać dla potomności. Jeśli chodzi o święconkę, to w Wielką Sobotę z poświęconymi pokarmami wiązano wiele nadziei i przypisywano im szczególną moc. Na przykład, po powrocie ze święcenia należało tradycyjnie obejść trzykrotnie domostwo ze święconką, właśnie po to, aby odpędzić wszelkie złe mary i zabezpieczyć mury domu przed zagnieżdżeniem się w nich żmij, żab i ropuch. W Wielkanoc obowiązkowo należało podzielić się poświęconymi pokarmami i wszystkich spróbować. To wróżyło bezpieczeństwo na cały rok.

Śmigus-Dyngus też jest symbolem?- Z Poniedziałkiem Wielkanocnym wiąże się tradycja Śmigusa-Dyngusa. Śmigus i Dyngus to dwa odrębne obyczaje, praktykowane jednego dnia. Z czasem ich nazwy się połączyły. Dyngusem nazywano datek dawany przez gospodynie mężczyznom chodzącym w Poniedziałek Wielkanocny po domach, składającym życzenia świąteczne, za co obdarowywani byli jajkami, wędliną, chlebem. Śmigus to obrzęd polewania się wodą w Poniedziałek Wielkanocny. Zwyczaj ten prawdopodobnie ma korzenie pogańskie i wiąże się z radością po odejściu zimy oraz z obrzędami mającymi zapewnić urodzaj i płodność. Chrześcijaństwo dodało do tego oczyszczającą symbolikę wody. W Poniedziałek Wielkanocny gospodarze o świcie wychodzili w pola i kropili je wodą święconą, żegnali się przy tym znakiem krzyża i wbijali w grunt krzyżyki wykonane z palm poświęconych w Niedzielę Palmową, co miało zapewnić urodzaj i uchronić plony przed gradobiciem. Pola objeżdżano w procesji konnej. Wodą oblewano jednak przede wszystkim młode dziewczęta. Nieoblana panna była zdenerwowana i zaniepokojona, gdyż oznaczało to brak zainteresowania ze strony miejscowych kawalerów.