Ziemia staszowska w listopadzie 1918 roku i pierwszych latach niepodległości. Niezykła historia naszej małej Ojczyzny

Według raportów przygotowanych przez Polską Organizację Wojskową, dzisiejszy powiat staszowski był zapóźniony pod względem rozwijania się idei niepodległościowych związanych z działalnością Józefa Piłsudskiego.
– 18 maja 1917 roku udałem się do Staszowa. Po przybyciu na miejsce, okazało się, że tam oprócz kilku jednostek, reszta nie ma pojęcia o Polskiej Organizacji Wojskowej. Pracy w tym kierunku nikt dotąd nie prowadził […]. Informowano mnie, że ktoś tam miał zebranie, ale tak niefortunnie go prowadził, że […] funkcjonariuszy [tej organizacji – redakcja] mają za płatnych agentów […], którzy łapią ludzi do obozów […].– pisał w jednym z raportów Polskiej Organizacji Wojskowej Tadeusz Domański pseudonim „Czarny”.
Podobna sytuacja panowała również poza Staszowem, gdzie miejscowa ludność nie miała świadomości o potrzebie zaangażowania się w walkę o niepodległą ojczyznę.
– Udałem się do Kurozwęk. Po przybyciu zastałem taki sam stan, jak w Staszowie […]. Poradziłem sobie w ten sposób, że chodziłem cały dzień po mieście i robiłem z poszczególnymi jednostkami znajomość; mówiąc każdemu, żeby ze swojej strony zawiadamiał znajomych, żeby przybyli na zebranie […]. Zebranie udało się nadspodziewanie licznie, było do stu osób. W swojej dwugodzinnej przemowie kładłem głów-ny nacisk na to, że jeżeli oni osobiście nie zabiorą się do budowy Państwa Polskiego, że jeżeli nie wytężą wszystkich swoich sił i nie wezmą czynnego udziału w budowie tego nowego – wolnego – niepodległego gmachu, to ten gmach dla nich nie będzie domem wolności, ale domem ciężkiej niewoli – wspominał Tadeusz

Domański pseudonim „Czarny”

Najtrudniejsze miało dopiero nadejść. Władze powiatowe zmuszone były sobie radzić z olbrzymią ilością powierzonych zadań – monitorować nastroje społeczne, rozwijać zagadnienia bezpieczeństwa, dbać o kwestie aprowizacyjne, warunki materialne czy stan zdrowia mieszkańców. Wszystko to odbywało się w warunkach niezwykle trudnej sytuacji ekonomicznej.
Jak wyglądały pierwsze lata niepodległości? Z jakimi problemami w odrodzonej Polsce musieli sobie radzić mieszkańcy powiatu oraz władze?
W 1918 roku
O wydarzeniach w 1918 roku w Staszowie wiemy niewiele. Można przypuszczać, że podobnie jak w innych częściach regionu, również na terenie dzisiejszego powiatu staszowskiego okupanci przekazali resztę władzy miejscowym członkom Polskiej Organizacji Wojskowej już na początku listopada 1918 roku. Powiatem sandomierskim, w którym znalazł się Staszów i okolica, kierował komisarz rządowy bezpośrednio podległy Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
Niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na początku grudnia 1918 roku zdecydowano się na powołanie sejmików powiatowych. W 1919 roku Staszów miał w nim dwóch swoich reprezentantów – aptekarza, jednocześnie sympatyka prawicy – Bolesława Krauze oraz Józefa Decko. Dopiero w ustawie z 28 sierpnia 1919 roku zdecydowano, że władzę w powiecie sprawuje starosta jako reprezentant władzy państwowej w powiecie. Obok Bolesława Krauze, aktywnym działaczem na rzecz utworzenia niepodległego państwa polskiego oraz odbudowy Staszowa ze zniszczeń wojennych byli: rejent Jan Luboński, ksiądz Wawrzyniec Siek oraz sędzia Jan Władysław Malewski.
W 1918 roku władze centralne wydały dekret o organizacji samorządu miejskiego. Staszów został sklasyfikowany jako miasto niewydzielone podporządkowane władzom powiatowym w Sandomierzu. Niestety brakuje informacji o wyborach pierwszej rady miejskiej w Staszowie. Dekret zarządzający wybory został uchwalony już 13 grudnia 1918 roku. Wzmianki o wyborach w mieście pochodzą z 11 lutego 1922 roku. Wówczas burmistrzem miasta został wspomniany już wcześniej Bolesław Krauze, a jego zastępcą pracownik masarni – Jan Rogala. Krauze musiał cieszyć się dużym szacunkiem, skoro 20 lutego 1920 roku został ponownie wybrany na burmistrza Staszowa. Jego zastępcą został wówczas z zawodu kupiec – Teofil Ćwikło.

Trudności oraz rozwój

Staszów wszedł w okres niepodległości jako niewielkie miasto, które największy rozkwit przeżywało przed wybuchem I wojny światowej. Było to jedno z najgorzej rozwijających się miast powiatu sandomierskiego. Powodem takiego stanu były wielkie zniszczenia samego miasta, słabo rozwinięta komunikacja z większymi ośrodkami oraz brak większych zakładów przemysłowych.
W pierwszych latach niepodległości państwa polskiego, sytuacja Staszowa była nadal bardzo trudna. Starostwo powiatowe w Sandomierzu meldowało o olbrzymich problemach. Na początku lat dwudziestych poprzedniego stulecia, Staszów został nawiedzony przez epidemie czerwonki i duru brzusznego. Skutki chorób były dla mieszkańców tragiczne – dziennie umierało nawet po kilka osób.
Obok zabiegów zmierzających do utworzenia powiatu staszowskiego, władze Staszowa czyniły starania o powołanie szkoły rolniczej. Zabiegi przyniosły oczekiwany rezultat w 1919 roku. Ze względu na liczne trudności w znalezieniu odpowiedniego lokalu, placówkę przeniesiono z Buska do Staszowa. Na swoje potrzeby otrzymała ona 30 mórg ziemi, ogromne budynki dawnych koszar i ponad 12 tysięcy rocznej zapomogi. Utrzymywana była przez sejmik powiatu stopnickiego. Jeszcze wcześniej, bowiem w 1918 roku udało się w Staszowie utworzyć szkołę średnią oraz dwie szkoły powszechne – żeńska oraz męska. Rozwój oświaty był traktowany priorytetowo ze względu na bardzo duży odsetek analfabetów w powiecie sandomierskim. W 1917 roku stanowili oni blisko 60% ogółu mieszkańców regionu.

Powiat staszowski

Staszów w 1918 roku znalazł się w powiecie sandomierskim. Władze miasta starały się jednak o utworzenie powiatu staszowskiego. Było to jednak niezwykle trudne. Zasadniczym problemem był brak perspektyw rozwoju ze względu na nie posiadanie większych zakładów przemysłowych, które na terenie obecnego powiatu staszowskiego praktycznie nie istniały. Kilka fabryk znajdowało się tylko w Rytwianach. Jeszcze przed ogłoszeniem niepodległości, już 30 października 1918 roku rada miejska Staszowa przygotowała pierwszy projekt powołania powiatu staszowskiego, który znalazł się u władz w Warszawie. Sprawa ta była przedmiotem kolejnych rozmów z przedstawicielami wojewody kieleckiego oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do 1925 roku, kiedy ostatecznie upadła.W Staszowie dość szybko odradzało się życie polityczne. Miasto od odzyskania niepodległości znajdowało się pod wpływami partii prawicowych. Endecja w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1919 roku zdobyła 28,4% głosów. Przed nią uplasował się jedynie blok partii żydowskich. Gorzej radziły sobie stronnictwa ludowe. Ze względu na brak większych zakładów przemysłowych w Staszowie, jedynie minimalne wpływy na terenie miasta posiadała Polska Partia Socjalistyczna.

Życie codzienne

W pierwszych latach niepodległości Staszów nie posiadał kanalizacji, wodociągów, i jak większość podobnych miasteczek, nie był również oświetlony. Mieszkało w nim blisko 8,5 tysiąca osób. Wybudowano jednak szpital i otwarto aptekę. Staszów mógł się pochwalić własnym kinem. Niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości na terenie powiatu sandomierskiego działy jedynie dwie takie placówki – w Sandomierzu i Staszowie