Nowa Dęba. Uroczysty pogrzeb Eugeniusza Lisa pseudonim Bystry, żołnierza podziemia antykomunistycznego. Został zastrzelony 75 lat temu

W uroczystościach oprócz członków rodziny zmarłego wzięli udział między innymi profesor doktor habilitowany Krzysztof Szwagrzyk – wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej, doktor habilitowany Dariusz Iwaneczko – dyrektor Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, europoseł Bogdan Rząsa, posłowie Teresa Pamuła i Fryderyk Kapinos, wicestarosta tarnobrzeski Robert Pędziwiatr, burmistrz Nowej Dęby Wiesław Ordon, przedstawiciele wojska, policji, straży pożarnej, poczty sztandarowe, "Strzelcy".

Uroczystości mające charakter państwowy rozpoczęły się Mszą Świętą żałobną na Cmentarzu Komunalnym w Nowej Dębie. To właśnie do tego miasta rodzina Eugeniusza Lisa przeniosła się z Lubelszczyzny. Po Eucharystii doczesne szczątki zmarłego odprowadzono na miejsce wiecznego spoczynku. W grobie tym spoczywa Aniela Lis, żona zamordowanego w wieku 27 lat Eugeniusza Lisa. Kobieta była jego równolatką, zmarła w 2014 roku. Po stracie ukochanego męża drugi raz nie wyszła za mąż. W pogrzebie wziął udział między innymi syn Eugeniusza - Mieczysław, jedyny żyjący spośród trójki jego dzieci.

Eugeniusz Lis urodził się 3 lutego 1922 roku w Albertowie koło Lublina. Był synem Jana i Józefy Romanek. Miał trzech braci: Jana, Stanisława i Wacława. Wszyscy jego bracia byli w oddziałach leśnych, zginęli podczas walk z siłami Urzędu Bezpieczeństwa. Przez wiele lat mieszkał w Podgłębokiem (gmina Wiśniowice) w powiecie chełmskim. Ukończył 7 klas szkoły powszechnej, był rolnikiem. Ożenił się z Anielą Gil, z którą miał troje dzieci.

Eugeniusz Lis ps. „Bystry” był żołnierzem podziemia antykomunistycznego, podczas okupacji sowieckiej działał na terenie powiatów lubelskiego, krasnostawskiego i włodawskiego. W okresie od maja 1946 do 19 listopada 1948 roku był żołnierzem oddziałów partyzanckich NSZ Stefana Brzuszka „Boruty” i Henryka Bobrzyka „Kostka”. Od września 1947 roku przebywał w związanym z WiN oddziałem Stanisława Kuchcewicza „Wiktora”. Był zastępcą dowódcy.

Został aresztowany przez funkcjonariuszy UB 19 września 1948 roku. Przeszedł bardzo brutalne śledztwo, bicie i tortury. Zarzucono mu udział w „14 zabójstwach”, między innymi w Puchaczowie, gdzie był dowódcą grupy, a także „zabójstwo” komendanta posterunku MO w Łęcznej. Nie przyznał się do zarzucanych mu czynów.

Rozprawa odbyła się 20 lipca 1949 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Lublinie. Składowi sędziowskiemu przewodniczył kapitan Florian Kirschke. Ławnikami byli strzelcy Mieczysław Olejnik i Stefan Gawroński. Prokurator był nieobecny. Akt oskarżenia zawierał 51 zarzutów dotyczących przestępstw, których oskarżony miał się dopuścić będąc w oddziałach NSZ i WiN.

Eugeniusz Lis „Bystry” został skazany na łączną karę śmierci, a także utratę wszystkich praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, a także przepadek mienia. Sąd przyjął jako okoliczność obciążającą długi (dwa lata) okres przebywania skazanego w organizacji WiN. Eugeniusz Lis uznany został za jednostkę szczególnie niebezpieczną dla ładu i porządku prawnego.

Postanowieniem z dnia 1 października 1949 roku Naczelny Sąd Wojskowy nie uwzględnił skarg rewizyjnych skazanego i jego obrońcy. Wyrok z dnia 20 lipca 1949 roku utrzymano w mocy. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski w stosunku do Eugeniusza Lisa „Bystry”. Wyrok został wykonany 23 września 1949 roku o godzinie 18.30 w więzieniu na zamku lubelskim, w obecności prokuratora porucznika Bohdana Bylińskiego, lekarza Szymona Wildsteina, księdza majora Władysława Bodziaka, komendanta więzienia podchorążego Stanisława Kapronia i plutonu egzekucyjnego pod dowództwem kaprala Zdzisława Rescha.

Eugeniusz Lis, podobnie jak inni żołnierze wyklęci, został zamordowany strzałem katyńskim - w tył głowy. Ujawniono dwie rany postrzałowe głowy. Został wrzucony do dołu, twarzą do ziemi. Zwłoki „Bystrego” pogrzebano bezimiennie na tak zwanej "Lubelskiej Łączce" na cmentarzu przy ulicy Unickiej w Lublinie.

Szczątki Eugeniusza Lisa odnaleziono w listopadzie 2020 roku podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez Instytut Pamięci Narodowej. Zidentyfikowano je w marcu 2023 roku.

Organizatorami ponownego, tym razem godnego pochówku Eugeniusza Lisa, byli Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Gmina Nowa Dęba, Powiat Tarnobrzeski, 18 Pułk Artylerii w Nowej Dębie, Samorządowy Ośrodek Kultury w Nowej Dębie, Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Nowej Dębie.