105 lat temu odzyskaliśmy niepodległość. Jak rodziła się wolność w Pińczowie i powiecie pińczowskim?

Najtrudniejsze miało dopiero nadejść. Władze powiatowe zmuszone były sobie radzić z olbrzymią ilością powierzonych zadań – monitorować nastroje społeczne, rozwijać zagadnienia bezpieczeństwa, dbać o kwestie aprowizacyjne, warunki materialne czy stan zdrowia mieszkańców. Wszystko to odbywało się w warunkach niezwykle trudnej sytuacji ekonomicznej, rodzącej się niepodległej Polski.

Wraz z tworzeniem administracji w powiecie wybrano jej władze. Starostą w powiecie pińczowskim został Stanisław Nowak, który zdawał sobie sprawę przed ogromem pracy jaki go czeka oraz odpowiedzialnością przed społeczeństwem.

Częsta nieobecność w powiecie i w ogóle sprawy moje osobiste nie pozwoliły mi […] ustalić organizacji roboty samorządowej w sposób, który uważałbym za zadowalający. Ponownie zaniedbanie spraw powiatu przynieść, by musiało szkodliwe wyniki nie tylko dla podjętych pracy, ale wywołało by również niepożądaną reakcję w nastroju ludności – pisał do wojewody kieleckiego ówczesny starosta powiatu pińczowskiego.

Innym razem Nowak wskazywał na potrzebę zjednoczenia wszystkich sił na rzecz odbudowy Polski.

- Runęły wprawdzie trzy zaborcze mocarstwa, jednakże odbudowa ziem polskich zniszczonych czteroletnią wojną wymaga z naszej strony dużego nakładu sił i pracy, aby Polska mogła zająć właściwe dla niej stanowisko wśród innych narodów. Każdy z nas oddzielnie niewiele zdziała dla odrodzenia ojczyzny. Placówką taką, gdzie zjednoczone usiłowania nasze mogą wydać oczekiwane owoce jest sejmik. Powołany w pierwszym rzędzie do zapewnienia ładu i porządku w powiecie. Pamiętać on powinien, że tylko dobro całego powiatu jest dla niego wyłącznym zadaniem i powinien do tego celu dążyć – mówił ówczesny starosta powiatu pińczowskiego.

W 1919 roku jednym z najpilniejszych kwestii do rozwiązania była odbudowa infrastruktury drogowej i szlaków komunikacyjnych.

Pod tym względem nie ma gorszych powiatów w Polsce. Mamy jedynie 27 kilometrów dróg bitych, reszta to drogi ziemne, które z nastaniem niesprzyjających warunków atmosferycznych są nie do przebycia. Powiat jest wtedy zalany błotem i odcięty od reszty świata. Nic dziwnego, że powiat, który ze względu na urodzajną glebę powinien być jednym z bogatszych, jest bardzo upośledzony – mówił starosta Stanisław Nowak.

Bardzo poważnym problemem był również stan zdrowia mieszkańców ówczesnego powiatu pińczowskiego.

Zdrowotność w powiecie jest zatrważająca. Tyfus nie wygasa. Są wsie […] , w których nie spotka się zagrody wolnej od epidemii. Sposób zwalczania chorób jest dotąd niedostateczny. W całym powiecie znajduje się jedynie jeden szpital, który jest za szczupły, by mógł wszystkich chorych pomieścić – oceniał sytuację zdrowotną w powiecie pińczowskim jego ówczesny starosta Stanisław Nowak.

Zła sytuacja aprowizacyjna pociągała za sobą trudności w opanowaniu groźnych dla życia i zdrowia chorób zakaźnych.

W 1920 roku z chorób zakaźnych panował tyfus plamisty, pod jesień pojawiła się ospa […]. Ludność powiatu wykonuje wydane zarządzenia, ale raczej niechętnie jako nieprzyzwyczajone do nowszych zarządzeń mających na celu dobro zdrowotne ludności – pisano w raporcie sytuacyjnym przygotowanym przez starostwo powiatowe.

Niedługo po odzyskaniu przez Polskę niepodległości stan bezpieczeństwa w powiecie pińczowskim pozostawiał wiele do życzenia. 12 listopada 1918 roku doszło do bandyckiego i niezwykle zuchwałego napadu w Działoszycach, gdzie opanowano miejscowy posterunek, a bandyci przez kilka godzin swobodnie rabowali miasto. W kolejnych miesiącach nie było jednak lepiej. W 1920 roku w powiecie pińczowskim dokonano aż 14 napadów i kilkudziesięciu kradzieży. Dlaczego sytuacja była aż tak zła?

Gminy nienależycie współpracują z policją w sprawach utrzymania bezpieczeństwa i spokoju publicznego w powiecie, a nawet poniekąd tamują w nagłych przypadkach działania policji – oceniano bezpieczeństwie w regionie. Jako przykłady podano niedostarczanie na czas transportu potrzebnego do pościgu za grupą, która dokonała napadu lub niedostateczne zabezpieczenie aresztu w którym znajdowali się zatrzymani.

Niezadowolenie społeczne w powiecie było potęgowane przez ciągły brak żywności. Brakowało przede wszystkim zboża. W połowie 1921 roku ceny w powiecie pińczowskim radykalnie skoczyły do góry. Dotyczyło to szczególnie produktów żywnościowych – chleba oraz mięsa.

W 1919 roku sejmik powiatu pińczowskiego skierował specjalne podziękowania dla osób szczególnie zaangażowanych w odrodzenie niepodległego państwa polskiego.

Sejmik powiatu pińczowskiego, przejęty gorącą miłością odradzającej się Ojczyzny, uznając niespożyte zasługi, jakie od pierwszej chwili wybuchu wojny europejskiej stale świadczą Narodowi Polskiemu jego najlepsi synowie, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski i Prezydent Ministrów Ignacy Paderewski, przesyła im wyrazy hołdu, czci i nigdy niewygasającej wdzięczności. Sejmik powiatu pińczowskiego wyraża głębokie przekonanie, że nową ojczyzną pokierują ci dwaj mężowie w ten sposób, iż pod wspólnym dachem znajdą się nasi bracia ze Spiżu, Orawy, tudzież w sprawach zagrożonych, wszystkie kraje zajmą takie stanowisko, jakie z mocy historycznych praw przysługuje do nich Narodowi Polskiemu – pisano w specjalnej rezolucji.

Sytuacja w powiecie pińczowskim zaczęła się znacząco zmieniać w 1922 roku.

Powiat wchodzi stopniowo w okres praworządności i podporządkowanie się ustawom. Nadmiernie rozwinięty od roku 1918 indywidualizm jednostek i poszczególnych klas, popularne dotychczas hasła „budowania Polski od dołu” bez oglądania się na interes ogółu, wreszcie łatwe do niedawne uleganie demagogicznym hasłom i frazesom poczynają ustępować miejsca rozwadze, krytycyzmowi w stosunku do nazbyt głośnych, lecz mało poważnych – pisano o sytuacji w powiecie pińczowskim w 1922 roku.

Jak wyglądało życie mieszkańców Pińczowa w niepodległej Polsce?

- Pińczów ma prawie wszystkie budynki murowane z kamienia. Wiele z nich jednak, przeważnie tych dawniejszych, kryta jest gontami […]. Z 22 ulic wybrukowanych jest tylko 7 oraz Plac Wolności (Rynek), w środku którego znajduje się skwerek z fontanną pośrodku […]. Do wybuchu wojny ulice miasta były oświetlane 44 latarniami naftowymi. W początkach wojny zostało jednak zniszczone. Obecnie miasto nie posiada żadnego oświetlenia ulic – charakteryzowano stolicę powiatu pińczowskiego w 1922 roku. Pińczów jako jedno z niewielu miast mógł się już wówczas poszczycić częściowym doprowadzeniem wodociągów miejskich do posesji.