106 lat temu przez Kielecczyznę przetoczyły się wielkie manifestacje niepodległościowe i patriotyczne

Kielecczyzna nie była bez znaczenia w niepodległościowej działalności Tadeusza Kościuszki. Między innymi pod Radoszycami miały miejsce walki toczone podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku.

W obozie pod Połańcem, 7 maja 1794 roku Tadeusz Kościuszko ogłosił dokument nazywany Uniwersałem połanieckim. Według jego postanowień, ludność mieszkająca na wsi nabywała wolność osobistą i prawo do uprawianej ziemi. Wszystkie wydarzenia związane z działalnością niepodległościową Kościuszki zostały zapamiętane przez mieszkańców Kielecczyzny. Z całą swoją mocą ujawniły się ponad sto lat temu – w październiku 1917 roku.

Uroczystości związane z 100. rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki na ziemiach polskich były najprawdopodobniej największymi obchodami patriotycznymi jakie zorganizowano w latach 1916-1918. Nie było w Królestwie Polskim miasta i miasteczka, które nie zaangażowało się w 1917 roku w obchody stulecia śmierci Kościuszki.

Oprócz miast i miasteczek rocznicę obchodzono również na kieleckiej wsi. Dla polskich chłopów Kościuszko pozostawał niezwykle ważną postacią. Łączył on bowiem wyzwolenie wolnej ojczyzny z „wyzwoleniem ludu wiejskiego z poddaństwa i pańszczyźnianej niewoli”. Na Kielecczyźnie w organizacje obchodów angażowali się także nauczyciele oraz uczniowie. Miało to miejsce w Wolicy nieopodal Chęcin oraz Sukowie koło Kielc. Uroczystości odbywały się także na plebaniach, tak było w Potoku w gminie Szydłów [powiat staszowski].

Jak dostrzegła badająca uroczystości roku kościuszkowskiego na ziemiach polskich w 1917 roku Anna Micińska, dla wielu mieszkańców Kielecczyzny, obchody 100. rocznicy śmierci Kościuszki, były pierwszą okazją do bliższego zapoznania się z jego życiorysem oraz tematyką insurekcji kościuszkowskiej. Stanowiły jednocześnie „możliwość posłuchania pieśni narodowych i patriotycznych, wierszy, pierwsze zetknięcie z patriotyczną sztuką teatralną”.

Rok przed odzyskaniem niepodległości przez Kielecczyznę przeszła niezwykła fala patriotyzmu. Niosła ona ze sobą walor edukacyjny oraz podnosiła świadomość narodową społeczeństwa, które przez 123 lata pozbawione było praw i przywilejów, którymi mogli cieszyć się wolni obywatele.

W Kielcach obchody miały wyjątkowo burzliwy charakter. Działo się tak za sprawą księdza biskupa Augustyna Łosińskiego. Już na kilkanaście dni przed oficjalnymi uroczystościami, przypadającymi na niedzielę 15 października 1917 roku, ordynariusz kielecki wystąpił do duchowieństwa z orędziem inicjowania publicznych modlitw za duszę Kościuszki. Miało za tym pójść wyeksponowanie jego religijności, bezgranicznego umiłowania ojczyzny oraz poświęcenia. Naczelnik w opinii biskupa Łosińskiego był „postępowcem”, jednak tylko wtedy, kiedy było to konieczne. Obchodom w miastach i miasteczkach towarzyszył często pochód oraz zbiórka pieniędzy na wybudowanie miejsca upamiętniającego Naczelnika.

Trwałymi pamiątkami obchodu jubileuszu kościuszkowskiego stało się wznoszenie pomników, tablic, kopców lub krzyży. 15 października 1917 roku w Kielcach została odsłonięta tablica upamiętniająca Tadeusza Kościuszkę. Płyta była początkowo wmurowana w jedną ze ścian dzwonnicy kieleckiej katedry. Mszę celebrował biskup kielecki Augustyn Łosiński. Uroczystość została zakłócona przez działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej, którzy dokonali jej odsłonięcia. Po ich odejściu została ona ponownie zasłonięta. Uroczystości odsłonięcia wznowiono 21 października.

Płaskorzeźbę wykonał Wincenty Skuczyński. W górnych rogach tablicy umieszczono daty 1817 oraz 1917. Orzeł znajdujący się poniżej popiersia Naczelnika, trzyma w szponach szarfę z hasłem: Wolność, Całość, Niepodległość. Jeszcze niżej znajduje się napis: Naczelnikowi Narodu – Tadeuszowi Kościuszce – Kielczanie.

Niemcy zniszczyli tablicę w 1941 roku. Jej szczątki ukryto w przykatedralnych podziemiach. W 1966 roku odnaleziono rozbitą płytę, a w 1970 roku poddano rekonstrukcji. Ponieważ wojewódzki konserwator zabytków nie zgodził się na ponowne jej umieszczenie na ścianie dzwonnicy, położono ją na Wzgórzu Zamkowym w formie sarkofagu. W 1982 roku położenie płyty zmieniono na pionowe, po uprzednim umieszczeniu jej w kamiennym postumencie. Uroczystego odsłonięcia dokonano 3 maja 1983 roku. Stoi ona do dziś.