80. rocznica egzekucji na Rynku w Ostrowcu. Zginęło wtedy 30 mieszkańców miasta

30 września 1942 roku na Rynku w Ostrowcu Świętokrzyskim Niemcy powiesili 29 zakładników, których zatrzymano dwa tygodnie wcześniej po akcji sabotażowej na most i gazociąg w Romanowie.

W nocy z 13 na 14 września 1942 roku dwuosobowy patrol Związku Odwetu ZWZ uszkodził gazociąg i most kolejowy nad Kamienną w Romanowie koło Ostrowca Świętokrzyskiego. Podstawowym celem akcji było przerwanie pracy produkujących wtedy na potrzeby Wehrmachtu Zakładów Ostrowieckich, jednak przy okazji doszło do niezamierzonego przez konspiratorów zniszczenia przęseł romanowskiego mostu, przez co nastąpiła dwutygodniowa przerwa w komunikacji kolejowej i dostawach zaopatrzenia na front wschodni.

Niemcy się zemścili
Stąd gwałtowna reakcja okupantów, którzy w nocy z 15 na 16 września 1942 roku aresztowali trzydziestu mieszkańców miasta i osadzili ich w areszcie przy ulicy Głogowskiego.

Byli to uważani za intelektualną i finansową elitę miasta przedsiębiorcy, kupcy, nauczyciele, wojskowi i urzędnicy.

• Leon Braziulewicz
• Jerzy Cywiński
• Józef Duda
• Jan Dzienniak
• Kazimierz Gałka
• Józef Gierdalski
• Antoni Grad
• Jan Grynwald
• Tadeusz Gryglewicz
• Stefan Kosmaciński
• Teodor Kosmaciński
• Stanisław Liburski
• Stefan Łosiński
• Zbigniew Madejski
• Zbigniew Martin
• Stanisław Matyas
• Władysław Opala
• Michał Pakuła
• Feliks Pieterek
• Jan Plaskota
• Zygmunt Salmonowicz
• Stanisław Saski
• Leon Smoleński
• Franciszek Späth
• Bronisław Szymczyk
• Józef Szymczyk
• Józef Trepczyński
• Henryk Widmański
• Jan Widmański
• Witold Wróblewski

Najmłodszy w tym gronie był 19-letni harcerz Szarych Szeregów, zatrudniony w centrali telefonicznej ostrowieckiej huty Tadeusz Gryglewicz. Jeden z aresztowanych, farmaceuta Henryk Widmański nie przeżył brutalnych przesłuchań podczas śledztwa.

Rodziny obserwowały z ukrycia
Szubienica została wykonana i ustawiona na Rynku w nocy z 29 na 30 września, posiadała sześć przęseł wspierających się na krzyżowo ustawionych słupach. 30 września popołudniu Rynek został otoczony przez niemiecką żandarmerię, zaś funkcjonariusz gestapo po polsku odczytał wyrok śmierci przez powieszenie jako odwet za zniszczenie mostu na Kamiennej.
Egzekucja trwała dwie godziny, mieszkańcy mogli się jej przyglądać jedynie z oddali lub ukrycia. Przy wieszaniu polskich zakładników Niemcom pomagali funkcjonariusze policji żydowskiej z ostrowieckiego getta, którym obiecano zwolnienie z zaplanowanej już wtedy wywózki do obozu zagłady w Treblince (co stało się faktem 11 i 12 października 1942 roku). Po kilku godzinach, około 18-ej ciała ofiar mordu zabrano z Rynku, po czym platformami konnymi z ostrowieckiego browaru przewieziono i pochowano w zbiorowej mogile poza murem cmentarza parafialnego przy ulicy Denkowskiej (na terenie znajdującego się tam wtedy wyrobiska kopalni piasku).

Pomnik- pętla przypomina
Aby zatrzeć ślady zbrodni do zbiorowej mogiły Niemcy w 1944 roku wtłoczyli substancje żrące. Obecnie w tym miejscu znajduje się obelisk z nazwiskami straconych ostrowczan. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w miejscu egzekucji postawiono krzyż usunięty później przez miejscowe władze komunistyczne, które w 1956 roku wzniosły tam dedykowany czerwonoarmistom Pomnik Wdzięczności z napisem „1945-1955. Bohaterom i Wyzwolicielom”. Rozebrano go w 1991 roku, a 30 września 1992 roku w pięćdziesiątą rocznicę tragedii na Rynku w miejscu przeprowadzenia egzekucji odsłonięto i poświęcono pomnik w kształcie wyrywającej kostki bruku metalowej pętli.

Każdego roku 30 września odbywają się tam podniosłe uroczystości z udziałem przedstawicieli rodzin ofiar, duchowieństwa, władz samorządowych, organizacji kombatanckich i patriotycznych oraz ostrowieckiej młodzieży.
Także dziś zaplanowano obchody tej tragicznej rocznicy. Jak co roku obchody rozpoczną się o godzinie 17.30 na cmentarzu przy ulicy Denkowskiej. O godzinie 18 zostanie odprawiona msza święta w kolegiacie świętego Michała. Po nabożeństwie uczestnicy przejdą na Rynek, gdzie w miejscu kaźni sprzed 79 lat zostaną złożone wieńce, a ofiary upamiętnione.