Upadłość konsumencka jako droga do wyjścia ze spirali długów. Rozmowa z kielecką adwokat Pauliną Bursztein z Notables Kancelarii Adwokackiej

Z roku na rok wzrasta liczba upadłości konsumenckich. Jak kształtują się te statystyki?
Zainteresowanie instytucjami pozwalającymi na oddłużenie jest coraz większe. W 2020 roku do 29 lutego opublikowano 6194 ogłoszenia związane z toczącymi się postępowaniami upadłościowymi, w tym 1398 dotyczyło ogłoszenia upadłości konsumenckiej, 133 to ogłoszenia upadłości firm, a 82 - ogłoszenia o rozpoczęciu postępowania restrukturyzacyjnego. Natomiast w 2019 roku do 31 grudnia opublikowano 35777 ogłoszeń związanych z toczącymi się postępowaniami upadłościowymi, w tym 7944 dotyczyły ogłoszenia upadłości konsumenckiej, 586 ogłoszenia upadłości firm, a 465 to ogłoszenia o rozpoczęciu postępowania restrukturyzacyjnego. Najmłodsza osoba, która ogłosiła upadłość konsumencką w 2019 roku, ma 16 lat, a najstarsza – 94. Średnia wieku to 52 lata dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn. Średnia wieku osób ogłaszających upadłość wyniosła 51 lat. Najwięcej upadłości dotyczy osób w wieku 40-49 lat – 23,18 procent i 60-69 – 20,88 procent. Najwięcej upadłości ogłoszono w województwie mazowieckim - 1581 osób, śląskim - 875 osób i kujawsko-pomorskim - 737 osób.

Z czego to wynika? Ludzie przeszacowują swoje możliwości w zakresie spłaty zobowiązań?
W dzisiejszych czasach firmy pożyczkowe przez agresywną reklamę nakłaniają do zaciągania pożyczek przez osoby, które w dużej części z góry są niewypłacalne. W praktyce wielokrotnie spotkałam się z sytuacją, że osoby już zadłużone posiadające emeryturę lub rentę są namawiane do zaciągania kolejnych pożyczek bez weryfikacji ich płynności finansowej oraz zdolności kredytowej. W konsekwencji osoby te wpadają w pułapkę spirali zadłużeniowej, z której nie mają możliwości wyjść. Prowadzi to do zaciągania kolejnych pożyczek jedynie celem spłaty wcześniejszych.

Czy istnieje sposób na wydostanie się z tej spirali?
Odpowiedź nie jest jednoznaczna, gdyż każdą sytuację należy rozpatrywać indywidualnie, jednakże ustawodawca przewidział możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej, osób prowadzących działalności gospodarcze i upadłości osób prawnych, które mogą w niektórych przypadkach prowadzić nawet do całkowitego oddłużenia i rozpoczęcia "życia od nowa".

Kto i na jakich warunkach może ogłosić taką upadłość?
Jeśli mówimy o upadłości konsumenckiej, musimy popaść w stan niewypłacalności, czyli niemożności regulowana swoich zobowiązań finansowych. We wtorek, 24 marca 2020 roku wchodzą w życie przepisy nowelizujące w znaczącym stopniu prawo upadłościowe przyjęte ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 roku. Zmieniają się zasady prawa umożliwiające oddłużenie większej liczbie osób, a w konsekwencji opuszczenie przez nich szarej strefy i rozpoczęcia życia od nowa. W myśl nowych przepisów sąd nie bada, w jaki sposób doszło do zadłużenia - czy z powodu winy czy wskutek rażącego niedbalstwa - tylko ogłasza upadłość, a przedmiotową kwestię bada na końcu postępowania w trakcie ustalania planu spłaty i uzależnia od tego okres jego trwania, który w niektórych przypadkach może być ustalony nawet do 7 lat.

Jak definiuje się tę winę?
Orzecznictwo sądu nie jest jednolite. Co do zasady o winie mówimy wtedy, gdy zadłużamy się będąc już niewypłacalnym, z góry powziętym zamiarem niespłacenia swojego zadłużenia.

Co nowelizacja oznacza w praktyce?
W praktyce oznacza to, że prawie każda osoba będzie mogła ogłosić upadłość, jednak sama procedura upadłościowa i poziom jej skomplikowania będzie zależny od historii zadłużenia danej jednostki. Ustawodawca dąży do otwarcia dostępu do instytucji upadłości konsumenckiej szerszemu gronu obywateli. Przez ostatnie cztery lata średni wzrost liczby ogłoszonych upadłości wynosił 20 procent. Szacuje się, że w 2020 roku może zostać podwojona liczba upadłości w stosunku do 2019 roku.

Czyli każdy może iść po upadłość?
W nowej regulacji jest niebezpieczeństwo. Na czym ono polega? Jeżeli nie sprawdzimy wcześniej, czy powinniśmy ogłaszać upadłość, i pójdziemy do sądu z wnioskiem, to po przejściu całej procedury sąd może stwierdzić, że doprowadziliśmy celowo do upadłości i wtedy może nawet odmówić umorzenia zobowiązań. W niektórych przypadkach może wydłużyć plan spłaty do siedmiu lat lub nawet warunkowo umorzyć zobowiązania bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Dlatego na początku tego procesu warto skorzystać z porady profesjonalisty i skonsultować sprawę. 

Czy ogłoszenie upadłości oznacza, że moje długi zostają anulowane i zaczynam życie od zera?
Instytucja ta dąży do oddłużenia upadłego, jednakże obowiązuje zasada optymalizacji - tym samym postępowanie powinno być przeprowadzone w taki sposób, aby roszczenia wierzycieli w miarę możliwości mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu. Wszystko zależy od tego, czy masa upadłości będzie miała majątek czy nie. W przypadku całkowitego braku majątku, przy braku albo minimalnych zarobkach upadłego i jego ciężkiej sytuacji życiowej, możliwe jest całkowite umorzenie jego zobowiązań powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości bez ustalenia planu spłaty. 

Czyli mogę nie mieć majątku i ogłosić upadłość?
Oczywiście, posiadanie majątku nie jest przesłanką do ogłoszenia upadłości.

A co to jest plan spłaty?
Plan spłaty ustalany jest po zakończeniu postępowania upadłościowego i ma na celu spłatę kosztów postępowania i zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Jego wysokość nie jest jedynie zależna - wbrew ogólnej opinii - od wysokości zadłużenia, gdyż przede wszystkim brane są pod uwagę miesięczne możliwości zarobkowe upadłego. Dla przykładu – samotna osoba otrzymująca minimalną krajową posiadająca na utrzymaniu jedno dziecko może mieć ustalony plan spłaty na poziomie 100-300 złotych miesięcznie na okres do 7 lat. Standardowo dotychczasowy był ustalany w większości przypadków na okres 3 lat.

Czyli są przypadki, kiedy plan spłaty nie będzie ustalony?
Tak, w wyjątkowych sytuacjach,  jak wspomniałam powyżej, w przypadku całkowitego braku majątku, przy braku albo skrajnie niskich przychodach upadłego i jego ciężkiej sytuacji życiowej (na przykład będąc schorowanym, niezdolnym do pracy lub w podeszłym wieku) możliwe jest całkowite umorzenie jego zobowiązań powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości bez ustalenia planu spłaty.