Wielobarwne irysy

Są piękne, różnorodne, mogą rosnąć wszędzie - i dlatego irysy powinny się znaleźć w prawie każdym ogrodzie. Właściwa ich polska nazwa to kosaciec.

W stanie naturalnym irysy występują na półkuli północnej, od zwrotnika po koło podbiegunowe. Spotkać je można w różnych środowiskach: na glebie wapiennej i kwaśnej, na nizinach i wysoko w górach, na glebach pustynnych i mokradłach. Taka różnorodność warunków siedliskowych, w których irysy mogą rosnąć, wpływa na bogactwo gatunków i odmian.

Liliputy i olbrzymy

Irysy różnią się także wyglądem. Są więc kosaćce miniaturowe, o wysokości zaledwie kilku centymetrów, ale są również egzemplarze osiągające 150 centymetrów wysokości. Gama barw kwiatów jest również szeroka, od ciemnogranatowych, niemal czarnych, przez brązy, fiolety, błękity, bordo, do odmian pomarańczowych, żółtych, różowych i białych. Występują też odmiany o oliwkowej zieleni. Kwiaty pojawiają się w różnych porach: wiosną, latem, jesienią, a nawet zimą, ale nie w naszym klimacie.

W wodzie i na skałach

Irysy mają też gatunki wodne, które rosną w oczku wodnym. Należą do nich kosaćce żółty, gładki, wielobarwny. Najlepiej posadzić je w płytkich akwenach, do 30 centymetrów głębokości, lub na brzegu głębszych stawów. Dobrze komponują się z kaczeńcem, języczką, krwawnicą lub pełnikiem.

Blisko akwenów, ale nie bezpośrednio w wodzie, warto posadzić kosaćce syberyjskie, które rozrastają się w duże kępy i świetnie nadają się na kwiaty cięte, gdyż długo zachowują świeżość.

Na skalniakach dobrze prezentują się irysy niskie. Możemy posadzić tam kosaćce cebulowe, na przykład popularnego kosaćca żyłkowatego, lub kłączowe, na przykład miniaturowego kosaćca bródkowego.

Kwiaty kosaćca żyłkowatego pojawiają się już w marcu i kwietniu. Mają barwę fioletową, niebieską lub lila. Roślina wymaga gleby żyznej, przepuszczalnej, wilgotnej wiosną i raczej suchej od momentu, gdy zaczynają zamierać liście.

Kosaciec niski kwitnie później, na przełomie kwietnia i maja. Również wymaga żyznej gleby, ale powinna ona być stale umiarkowanie wilgotna. Dla obu gatunków miejsce powinno być dobrze nasłonecznione. Wówczas najlepszym towarzystwem dla niskich kosaćców są inne byliny skalne, na przykład rogownica, czyściec, ubiorek, żagwin, floks lub smagliczka.

Na rabatach

Irysy można sadzić również na rabatach, pośród innych pięknie kwitnących gatunków. Najlepiej prezentują się wśród liliowców, ostróżek, piwonii, szałwi i maków.

Na takie stanowiska najlepiej nadają się kłączowe kosaćce bródkowe: wysokie, od 60 do 120 centymetrów, i pośrednie, od 40 do 70 centymetrów wysokości. Ich zaletą jest dekoracyjne ulistnienie, które daje efekt ozdobny także po przekwitnięciu rośliny.

Na rabatach cebulowych można posadzić irysy cebulowe, czyli tak zwane kosaćce holenderskie. Przedłużą one atrakcyjność kompozycji, ponieważ rozkwitają pod koniec maja i przez cały czerwiec, podczas gdy tulipany, narcyzy i szafirki kwitnienie mają za sobą. Na taką rabatę nadają się także kosaciec angielski i Danforda.

Jak o nie dbać?

Pielęgnacja irysów to przede wszystkim systematyczne usuwanie przekwitłych kwiatów i łodyg, aby nie dopuścić do zawiązywania się nasion. Liście zdrowe należy obrywać po zwiędnięciu zimą albo wiosną.

Gdy kwiaty są coraz mniejsze, a kwitnienie mniej obfite, to nadeszła pora na przesadzenie kępy. Najlepiej zrobić to 4-6 tygodni po przekwitnięciu roślin. Rozrośniętą kępę należy podzielić przez oderwanie zdrowych młodych odrostów z jednym wachlarzem liści. Górną część wachlarza należy skrócić do około 25 centymetrów, a korzenie przyciąć do podobnego wymiaru. Kłącza sadzi się płytko (2-5 centymetrów) i niezbyt gęsto - odmiany niskie co 20-30 centymetrów, a wysokie co 45-60 centymetrów. Kosaćce kłączowe najlepiej przesadzać wczesną wiosną lub w sierpniu. Egzemplarze świeżo zakupione i uprawiane w pojemnikach można sadzić przez cały sezon.

Inaczej postępujemy z kosaćcami cebulowymi. Te sadzi się głębiej (6-8 centymetrów) i w mniejszej rozstawie, bo około 5 centymetrów.

Zalecane jest jedno- lub dwukrotne zasilanie roślin latem płynnymi nawozami organicznymi albo mineralnymi.

_Architekt krajobrazu Małgorzata Skowron radzi: - Kosaćce fioletowo i niebiesko kwitnące dobrze komponują się z szaroulistnionymi bylinami, na przykład czyśćcem wełnistym, rogownicą kutnerowatą. Efektownie wyglądają także w towarzystwie gatunków żółto ubarwionych, jak wilczomlecz mirtowaty, tojeść kropkowana, pierwiosnek. Irysy wielobarwne, pomarańczowe, bordowe, żółte potrzebują spokojnego tła, na przykład z szaro lub zielono wybarwionych iglaków, drewnianego płotu czy ściany budynku._