Kiedy naprawdę odzyskalismy niepodległość po zaborach? Wyjaśnia historyk Artur Buńko. Przeczytaj wywiad

11 listopada to chyba nie tylko polskie święto
To święto Europy a nawet Świata. W poniedziałek 11 listopada 1918 roku podpisano zawieszenie broni, umilkły działa i zakończyła się I wojna światowa. W efekcie powstało wiele nowych państw; Polska, Republika Czecho - Słowacka, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, na krótko Ukraina, a także Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Albania. Jedni świętowali i do dziś świętują, dla innych to... smutny dzień. Po rozpadzie cesarstwa Austro – Węgier i zakończeniu wojny Węgry straciły dużą część swojego kraju, zamieszkałą przez ludność węgierską. Do dziś stanowi to problem w tej części Europy.

Polska po 123 latach zaborów odzyskała niepodległość właśnie 11 listopada?
16 listopada 1918 roku Józef Piłsudski jako Wódz Naczelny wysłał do państw zagranicznych depeszę z informacja o powstaniu państwa polskiego. To można uznać za właściwą datę formalnego odrodzenia naszego kraju. Po raz pierwszy w wolnej Polsce świętowano odzyskanie niepodległości 14 listopada 1920 roku, wówczas wręczono Piłsudskiemu buławę marszałkowską. W 1926 roku 11 listopada ustanowiono dniem wolnym od pracy, a dopiero od 1937 roku stał się świętem państwowym, które przywrócono po II wojnie i czasach PRL w 1989 roku.

W jaki sposób tworzyła się II Rzeczypospolita?
Lokalnie władzę od okupantów jeszcze przed zakończeniem wojny przejmowały miejscowe komitety. W Warszawie funkcjonował polski rząd – trzyosobowa Rada Regencyjna, którą powołali Niemcy. Miała doprowadzić do powstania Królestwa Polskiego i tworzyła administrację państwową. Józefa Piłsudskiego wypuszczono z twierdzy w Magdeburgu i 10 listopada przyjechał do Warszawy. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu władzę nad wojskiem, a cywilną – 14 listopada. W 2019 roku Sejm uznał, że królestwem jednak nie będziemy, tylko republiką.

Jak to było z rozbrajaniem Niemców?
Na terenie Polski w listopadzie 1918 roku było mnóstwo żołnierzy niemieckich, austriackich i węgierskich. W większych miastach stacjonowały garnizony. W Warszawie było 30 tysięcy Niemców. Jednak żołnierze nie mieli już ochoty walczyć, chcieli wracać do domów. Bez większych problemów oddawali broń, po czym odjeżdżali do swoich krajów. Były oczywiście incydenty. Łącznie przy rozbrajaniu Niemców zginęło kilkudziesięciu Polaków. W Warszawie garnizon nie zgodził się na rozbrojenie, w końcu wojska niemieckie wyjechały z bronią, którą zdały dopiero przy granicy. Austriacy i Węgrzy chętnie oddawali karabiny, nawet, jeśli ich oficerowie nie chcieli do tego dopuścić.

W 1918 roku byliśmy gotowi na niepodległość?
W tym czasie tożsamość narodowa Polaków była już silna, działał liczne organizacje społeczne i paramilitarne. W czasie I wojny wszyscy zaborcy obiecywali odtworzenie państwa polskiego, żeby skłonić mężczyzn do wstępowania do wojska. To samo zrobił prezydent USA Woodrow Wilson – on jako jedyny miał czyste intencje. Nasi przodkowie dali się zaborcom nabrać. Roman Dmowski wierzył w odrodzenie Polski u boku Rosji, Józef Piłsudski – że u boku Niemiec i Austro – Węgier. Dlatego powstały Legiony Polskie na terenie Austro – Węgier i Legion Nadwiślański w Rosji. Mieliśmy absolutne szczęście, że trzy cesarstwa na skutek wojny upadły. Dzięki temu Polska powstała jako w pełni niepodległe państwo, choć i sami sobie bardzo pomogliśmy, zarówno działaniami dyplomatycznymi jak i wysiłkiem zbrojnym. Dmowski i Piłsudski wzajemnie się nie znosili, ale wznieśli się ponad urazy i podjęli współpracę. Nie można pominąć roli Ignacego Paderewskiego, który miał świetne kontakty na Zachodzie. Polska powstałą a potem rozpoczęły się walki o ustalenie jej granic. Ale to już inna historia.