Zbyt wysoki poziom cholesterolu to epidemia naszych czasów. Rozmowa z doktor Agnieszką Woronowicz-Chróściel z kieleckiego szpitala

Czym jest hipercholesterolemia i jak bardzo jest groźna?

Zbyt wysoki poziom cholesterolu (tak zwana hipercholesterolemia) to prawdziwa epidemia naszych czasów. Dotyczy nawet 60 procent Polaków. Hipercholesterolemia nie boli i długo nie daje żadnych niepokojących sygnałów lub są one na tyle łagodne, że je lekceważymy. Wysoki poziom lipidów jest często wykrywany przez przypadek, najczęściej podczas wykonywania okresowych badań krwi lub gdy występują już jego powikłania. Przyczyną występowania hipercholesterolemii mogą być np.: nieodpowiednie odżywianie się, siedzący trybu życia, predyspozycje genetyczne (hipercholesterolemia rodzinna). Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego nieprawidłową wartość rozpoznaje się wtedy, gdy: stężenie cholesterolu całkowitego przekracza 190 mg/dl; stężenie tak zwanego „złego cholesterolu”, czyli frakcji LDL jest wyższe niż 115 mg/dl. Jednak wymienione parametry należy zestawić z całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym, które różni się w zależności od stanu zdrowia pacjenta. U osób należących do wysokiej grupy ryzyka frakcja LDL nie powinna przekroczyć 100 mg/dl, natomiast u pacjentów z bardzo wysokiej grupy ryzyka powinna być niższa niż 70 mg/dl. Cholesterol jest jednym z najważniejszych sprawców powstawania i pogłębiania zmian miażdżycowych, których konsekwencją są: zawał serca, udar mózgu, choroby naczyń obwodowych i niewydolność mięśnia sercowego.

Kto i kiedy powinien skontrolować stężenie cholesterolu u siebie?

Ocena nie tylko poziomu cholesterolu, ale całego tak zwanego profilu lipidowego powinna być wykonywana profilaktycznie: u osób z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca, u osób, u których rodzinnie występuje podwyższony poziom cholesterolu lub choroba niedokrwienna serca w młodym wieku, w wieku powyżej 35 lat, u osób obciążonych czynnikami ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów, a także w celu kontroli leczenia u osób przyjmujących leki obniżające poziom cholesterolu.

Podstawową grupą leków w terapii hipercholesterolemii są statyny. Słyszymy tyle dobrego co złego na temat tych leków. Jaka jest prawda?

Istnieje kilka grup leków obniżających stężenie cholesterolu we krwi, ale za najskuteczniejsze uznaje się tak zwane statyny. Działanie statyn polega na hamowaniu enzymu, który jest odpowiedzialny za wytwarzanie cholesterolu w wątrobie. Z powodu działania statyn wątroba zaczyna produkować mniej cholesterolu i jednocześnie wychwytywać z krwi „zły cholesterol”. Statyny wykazują również wiele dodatkowych działań: wpływają na stabilizację blaszki miażdżycowej w naczyniach, redukują stan zapalny ścian naczyń, poprawiają funkcje śródbłonka, nasilają rozwój drobnych naczyń krwionośnych, ułatwiają rozpuszczanie skrzeplin i działają przeciwzakrzepowo. Wskazaniami do stosowania leków z tej grupy są: podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL w surowicy krwi, zapobieganie nawrotom powikłań miażdżycy (zwłaszcza zawałów serca i udarów mózgu).

Jakie mogą być działania niepożądane statyn, czy często się zdarzają i czy są groźne?

Statyny to grupa leków o wysokiej skuteczności działania. Zazwyczaj jest dobrze tolerowana przez pacjentów. Ale jak niemal wszystkie leki, również statyny mogą powodować działania niepożądane. Jednym z działań niepożądanych, które może wystąpić podczas leczenia statynami, jest miopatia. Polega ona na wystąpieniu dolegliwości bólowych w obrębie mięśni. Są to tkliwość, skurcze, osłabienie siły mięśniowej (głównie w nocy). Początkowo obejmują one łydki i uda, rzadko ramiona, plecy, pośladki. Pojawiają się po 3–4 tygodniach od rozpoczęcia leczenia, a nawet wcześniej. Badania pokazują, że dolegliwości tego typu dotyczą mniej niż 1 procenta osób otrzymujących statyny do 6 miesięcy od rozpoczęcia terapii. Jeśli zgłosi się pacjent przyjmujący statynę od kilku lat i zgłosi podobne objawy, występujące po raz pierwszy, to raczej nie są one związane z tym leczeniem i należy poszukiwać innych przyczyn dolegliwości bólowych mięśni. Jako że statyny działają w wątrobie, mogą mieć niewielki wpływ na jej funkcje. Jest to jednak bardzo rzadkie działanie niepożądane. Przyjmowanie statyn może wywołać wzmożoną aktywność enzymów wątrobowych (aminotransferaz). Leczenie statynami nie jest jednak przyczyną rozwoju niewydolności wątroby. Bezobjawowy i zwykle przemijający wzrost stężeń aminotransferaz występuje w ciągu pierwszych 12 tygodni leczenia i może samoistnie ustąpić (dotyczy to prawie 70 procent przypadków). Klinicznie istotny jest wzrost stężenia przekraczający trzykrotność górnej granicy normy. Powikłanie to może dotyczyć 0,5-2 procent pacjentów przyjmujących statyny. Mniej groźne, ale częściej występujące działania niepożądane podczas przyjmowania statyn to: bóle głowy, bóle brzucha, bóle stawów, wzdęcia, nudności, zaparcia, biegunki, zaburzenia snu, wysypka. Wszystkie statyny stosowane w odpowiednich dawkach i pod kontrolą lekarza u pacjentów nieobciążonych przeciwwskazaniami do ich stosowania mogą być bezpiecznie przyjmowane.

Jakie badania kontrolne powinno się wykonywać w trakcie leczenia statynami?

Już przed włączeniem statyny, a następnie w trakcie jej przyjmowania, należy kierować pacjenta na badanie krwi – oznaczenie stężenia lipidów, aktywności enzymów wątrobowych i kinazy kreatynowej. Co ważne badania wykonuje się w trakcie przyjmowania leków, bez ich wcześniejszego odstawienia.

Czy każdy pacjent z podwyższonym poziomem cholesterolu powinien przyjmować statyny?

Decyzja o włączeniu leczenia statynami podejmowana jest na podstawie oceny ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych. Po rozpoznaniu hipercholesterolemii najczęściej zaleca się zmianę stylu życia, czyli prawidłową dietę, zwiększenie aktywności fizycznej, redukcję masy ciała, zaprzestanie palenia tytoniu oraz stałe monitorowanie parametrów laboratoryjnych usposabiających do rozwoju miażdżycy. Zalecenia te obowiązują również gdy statyna musi być już również włączona.