Kiedy dług się przedawnia?

Nie zawsze wierzyciel jak i dłużnik zdają sobie do końca sprawę z obowiązujących ich terminów przedawnienia. Aby taki stan niepewności nie trwał wiecznie, Kodeks Cywilny określa terminy, po upływie których dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia podnosząc tzw. „zarzut przedawnienia”. Dla celów dowodowych powinien to zrobić na piśmie.

Dłużnik może odmówić

Upływ terminu przedawnienia nie powoduje, że roszczenie (dług) przestaje istnieć (wygasa), a jedynie daje dłużnikowi możliwość odmowy jego spełnienia (zapłaty). Oznacza to, że takie roszczenie nie może być przymusowo wyegzekwowane przed sądem czy innym organem. Jeżeli w takiej sytuacji wierzyciel wniesie do sądu powództwo, w którym domagać się będzie spełnienia świadczenia (najczęściej zapłaty określonej sumy pieniężnej), dłużnik może powołać się na zarzut przedawnienia, jeśli skutecznie – sąd oddali powództwo.

Jeśli jednak dłużnik spełni świadczenie nie wiedząc, że jest przedawnione, nie może żądać jego zwrotu. Istotą przedawnienia jest więc to, że aby nastąpiło, konieczne jest działanie ze strony dłużnika poprzez zgłoszenie zarzutu przedawnienia. Bez zgłoszenia tego zarzutu sąd rozpatrzy powództwo, jakby przedawnienie nie nastąpiło; inaczej mówiąc – nie uwzględni upływu terminu przedawnienia z urzędu.

Możliwe jest natomiast potrącenie przedawnionej wierzytelności, jeżeli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe (a więc gdy zaszły przesłanki potrącenia), przedawnienie roszczenia jeszcze nie nastąpiło.

Terminy przedawnienia

Kodeks cywilny wprowadził co do zasady 10-letni okres przedawnienia. W przypadku roszczeń o świadczenia okresowe (np. z umowy najmu czy dzierżawy) termin przedawnienia został skrócony do 3 lat. Dla roszczeń związanych z prowadzeniem dzia-łalności gospodarczej okres przedawnienia wynosi również 3 lata. Chodzi tutaj o roszczenia przysługujące przedsiębiorcy, powstałe w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Wymienione wyżej terminy przedawnienia znajdują zastosowanie jedynie wówczas, gdy przepisy szczególne nie przewidują odmiennych terminów przedawnienia w stosunku do określonego rodzaju roszczeń. Przepisy szczególne mogą skracać lub wydłużać terminy przedawnienia. I tak przykładowo:

- roszczenia o świadczenia alimentacyjne – 3 lata,

- roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego – 2 lata

- roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów albo nadpłaconego czynszu – 1 rok od zwrotu rzeczy

- roszczenia z umowy o dzieło - 2 lata od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane

- roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem nie-dozwolonym - 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia; termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę

- roszczenia z umowy sprzedaży dokonanej w zakresie dzia-łalności przedsiębiorstwa sprzedawcy – 2 lata

Dłużnik może zrzec się zarzutu przedawnienia jednak zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (na przykład umowę). W praktyce oznacza to, iż strony podpisując umowę nie mogą skutecznie zawrzeć w niej zapisu, że dłużnik zrzeka się zarzutu przedawnienia. Nawet jeśli dłużnik podpisze takie zobowiązanie jest ono z mocy prawa nieważne.

Zasady liczenia

Termin przedawnienia liczy się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli od dnia, w którym wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia (na przykład zapłaty). Roszczenia terminowe stają się wymagalne z dniem, w którym upływa termin płatności; roszczenia bez określonego terminu – na żądanie wierzyciela.

Kodeks cywilny przewiduje sytuacje, w których na skutek określonej przeszkody termin przedawnienia się nie rozpoczyna albo ulega zawieszeniu.

Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

- co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom (w tym do roszczeń alimentacyjnych) – przez czas trwania władzy rodzicielskiej,

- co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,

- co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa,

- co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem po-wołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju (na przykład klęska żywiołowa, epidemia, rozruchy społeczne) – przez czas trwania przeszkody.

Przerwanie terminu przedawnienia

Termin przedawnienia może zostać przerwany. W takim wypadku termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg po przerwie od nowa. Bieg przedawnienia przerywa się:

- przez każdą czynność przed sądem lub innym organem po-wołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (na przyklad przez wniesienie pozwu lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym),

- przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje; także w sposób dorozumiany (na przykład przez podpisanie ugody na dobrowolna spłatę należności, przez tzw. potwierdzenie sald między przedsiębiorcami, przez zapłatę odsetek od należności),

- przez wszczęcie mediacji.

W wyniku przerwania terminu przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem.

Należy też wiedzieć, że stwierdzenie roszczenia prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu, jak również zatwierdzenie roszczenia ugodą zawartą przed sądem, powoduje rozpoczęcie nowego terminu przedawnienia. Roszczenie takie przedawnia się z upływem 10 lat, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy.