Akcja „Reinhardt”. W Chmielniku dyskutowano o zagładzie Żydów w regionie świętokrzyskim

Konferencja naukowa „Akcja Reinhardt w regionie kieleckim” została zorganizowana w gmachu Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku. W programie znalazły się referaty między innymi dotyczące niemieckiej polityki antyżydowskiej na ziemiach polskich, warunków życia i prześladowań Żydów.

O zagładzie getta w Chmielniku opowiedziała zebranym doktor Karolina Trzeskowska-Kubasik z Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie. Zwracała uwagę, że getto chmielnickie miało charakter otwarty, lecz Żydzi mieli zakaz opuszczania jego terytorium. Jednocześnie było to największe getto w Kreishauptmannschaft Busko, a także charakteryzowało się największą ilością deportowanych do tego miejsca Żydów. Przed akcją likwidacyjną przebywało w Chmielniku 13 tysięcy osób. 6 października 1942 roku Żydów wyprowadzono w stronę Chęcin a po kilku dniach 8 tysięcy osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince.

Podczas konferencji z referatem wystąpił również doktor Tomasz Domański z Referatu Badań Historycznych w kieleckiej delegaturze Instytutu Pamięci Narodowej. Badacz przedstawił informacje na temat prześladowań Żydów po Akcji „Reinhardt” na terenie dystryktu radomskiego. Jak wskazał, Niemcy zdawali sobie sprawę z tego, że części Żydów udało się ukryć, dlatego wykorzystali przeciwko nim liczne formacje policyjne. Oddziały przeprowadzały obławy na wsiach czy w lasach a znajdowani Żydzi byli mordowani. Na podstawie donosów sprawdzano również mieszkania czy gospodarstwa, w których mieli ukrywać się Żydzi. Do takiego zdarzenia doszło na przykład w Śladkowie Małym, gdzie żandarmi zamordowali dziesięcioro Żydów ukrywanych przez rodzinę Wójcików.

Konferencji towarzyszyło otwarcie wystawy Instytutu Pamięci Narodowej pod tytułem „Aktion »Reinhardt« 1942–1943”. Prezentuje ona cele niemieckiej polityki antyżydowskiej i etapy jej realizacji na okupowanych ziemiach polskich. Poszczególne plansze zostały poświęcone likwidacji getta w Lublinie, stworzonym specjalnie na potrzeby Aktion „Reinhardt”, obozom zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince oraz włączonym w realizację mordu niemieckim obozom koncentracyjnym KL Lublin (Majdanek) i KL Auschwitz.

W ramach wydarzeń upamiętniających 80. rocznicę zagłady Żydów zorganizowano również widowisko słowno-muzyczne „Sztetl. Życie i śmierć miasteczka”, które odbyło się w sobotę 8 października 2022 roku w murach chmielnickiej synagogi. W koncercie wzięli udział tacy artyści jak Zbigniew Zamachowski, Przemysław Branny, Beata Czernecka i Chór Synagogi Pod Białym Bocianem. Koncert składał się z dwóch części. Celem pierwszej było zaprezentowanie udziału chmielnickich Żydów w życiu „małej ojczyzny”, zaś drugiej upamiętnienie ofiar niemieckiej Akcji "Reinhardt". Widowisko „Sztetl. Życie i śmierć miasteczka” zostało dofinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Niepodległa”.

W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne przystąpiły do planowego wymordowania ludności żydowskiej na okupowanych ziemiach polskich w tak zwanym Generalnym Gubernatorstwie i Bezirku Białystok. Operacji nadano kryptonim „Reinhardt”. W jej wyniku od marca 1942 roku do listopada 1943 roku zginęło około 2 miliony Żydów.

W okupacyjnym dystrykcie radomskim, w granicach którego znajdowała się Kielecczyzna, Aktion "Reinhardt" rozpoczęła się w z 4 na 5 sierpnia 1942 roku od wysiedlenia ludności żydowskiej z małego getta na Glinicach w Radomiu. Getto kieleckie zostało wysiedlone w dniach 20-24 sierpnia. W największym getcie na tym terenie, w Częstochowie, akcja wysiedleńcza trwała od 22 września do 7 października. Każdej akcji towarzyszyła ogromna brutalność i przemoc. Osoby chore, kalekie, starsze, kobiety w ciąży były bez pardonu mordowane na ulicach. Pozostałych formowano w kolumny marszowe i pędzono do najbliższej stacji kolejowej, gdzie czekały już posypane wapnem bydlęce wagony, kierowane do niemieckiego obozu zagłady w Treblince.
Ponieważ część osób próbowała wszelkimi sposobami uniknąć wywózki, 10 listopada 1942 roku ukazało się niemieckie zarządzenie tworzące żydowskie enklawy tak zwane getta wtórne, w których zgromadzono kilkanaście tysięcy Żydów. W styczniu 1943 roku zostały one zlikwidowane, a ich mieszkańcy zamordowani w obozach zagłady. W kolejną fazę (trzecią) zagłada przeszła po okresie „wysiedleń” z lata i jesieni 1942 roku Niemcy sukcesywnie likwidowali getta szczątkowe, ogłaszając kolejne miejscowości „Judenfrei” (wolne od Żydów), natomiast uciekinierów żydowskich skazali na natychmiastową śmierć.
Szacuje się, że w wyniku przeprowadzonego przez państwo niemieckie ludobójstwa w dystrykcie radomskim, w ramach Aktion "Reinhardt", wywieziono na śmierć 360 tysięcy Żydów. Wiele tysięcy zginęło podczas towarzyszących wszystkim akcjom wysiedleńczym masowych rozstrzeliwań.