Ziemia buska 11 listopada 1918 roku i w pierwszych latach niepodległości. Wielkie nadzieje i problemy życia codziennego

Na początku listopada 1918 roku większość miast i wsi w regionie znajdowała się w rękach polskich. Do 6 listopada 1918 roku, ziemie wchodzące w skład powiatu stopnickiego znalazła się już pod lokalną polską administracją. Najtrudniejsze miało dopiero nadejść. Władze powiatowe zmuszone były sobie radzić z olbrzymią ilością powierzonych zadań – monitorować nastroje społeczne, rozwijać zagadnienia bezpieczeństwa, dbać o kwestie aprowizacyjne, warunki materialne czy stan zdrowia mieszkańców.

Wszystko to odbywało się w warunkach niezwykle trudnej sytuacji ekonomicznej, rodzącej się niepodległej Polski. Jak wyglądały pierwsze lata niepodległości? Z jakimi problemami w odrodzonej Polsce musieli sobie radzić mieszkańcy powiatu oraz władze samorządowe, na które spadł podstawowy ciężar odbudowy i rozwoju regionu?

Trudności samorządu

Sytuacja w samym Busku w ocenie władz powiatowych nie była najlepsza. –Miasteczko z brukami pełnymi wybojów, nieskanalizowane, bez oświetlenia, rzadko kiedy czyszczone, pozbawione mieszkań przedstawia smutny typ miasteczka w Polsce – oceniano stolicę ówczesnego powiatu stopnickiego.
Odrodzenie się niepodległej Polski sprawiło, że partie polityczne mogły podjąć swobodną działalność. Ugrupowania podejmowały szerszą agitację jedynie przed kampaniami wyborczymi. W 1922 roku szczególną aktywność w powiecie stopnickim przejawiało lewicowe Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”. – Stronnictwo […] podniosło głowę i rośnie w siłę dzięki temu, że rozporządza w powiecie kilku ludźmi bardzo ruchliwymi, którzy hasłami skrajnie radykalnymi starają się na każdym kroku pozyskać ludność i zjednać sobie stronników – pisano w raporcie sytuacyjnym z 1922 roku.
Jego działalność oceniana była jednak bardzo krytycznie, często, która pozostawała w sprzeczności z interesem kraju. – Stronnictwo to nie wykazuje żadnego kierunku prac podjętych w duchu przychylnym dla budowy i normowania się stosunków wewnętrznych Państwa, gdyż słysząc poruszane hasła wpływa tylko na wyrobienie się niechęci i brak zaufania do rządu wśród i tak nieuświadomionych warstw – charakteryzowano sytuację. Dzięki skutecznej propagandzie zyskiwało ono zwolenników kosztem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” oraz partii prawicowych.
W 1920 roku wiele do życzenia pozostawiała praca policji. Zarzuty wobec funkcjonariuszy kierowane były nie tylko ze strony pracowników starostwa, ale również ludności. – Ogólnie podnoszony zarzut, że jest leniwa, przekupna, że patrzy pobłażliwie na szmugiel i paskarstwo oraz że przy załatwianiu czynności dla ludzi nie jest bezinteresowna – pisano w raporcie. Nie mylono się pisząc tak krytycznie o działalności lokalnej policji. – W nocy z 29 lutego na 1 marca 1920 roku zdarzył się zuchwały napad bandytów na młyn koło Stopnicy, przy czym oprócz rabunku ofiarą padło dwoje dzieci […]. Policjanci, którzy zamiast na drogach odbywali patrol siedząc w młynie, zostali rozbrojeni, karabiny im zabrane, sami policjanci wraz z innymi domownikami zapędzeni do piwnicy i w niej zamknięci – pisano. Wskazywano, że policjanci nie mogący utrzymać się z pensji, szukają dodatkowych, nie zawsze legalnych źródeł dochodu. Dopiero 1922 rok przyniósł korzystne zmiany w zakresie bezpieczeństwa mieszkańców powiatu.

Powrót do normalności

Znaczne trudności sprawiała skuteczna walka z groźnymi chorobami zakaźnymi. W 1919 roku w powiecie stopnickim przybywało miesięcznie 400-600 osób u których stwierdzono tyfus plamisty. W kolejnym roku było to już „tylko” ponad 200 przypadków. W ówczesnym powiecie stopnickim działały dwa niewielkie szpitale – w Stopnicy oraz Chmielniku [obecnie powiat kielecki]. W Busku choroby zakaźne miały szczególnie łatwą możliwość rozprzestrzeniania się. Liczni kuracjusze przybywający do miasteczka przenosili ze sobą również groźne wirusy i bakterie. W ten sposób wybuchła w czerwcu 1922 roku epidemia szkarlatyny. – Kuracjusze przybyli z dziećmi byli przerażeni i chcieli wyjeżdżać – pisano raporcie. W tym samym roku sejmik powiatowy zgodził się na budowę szpitala w Busku. – Jednak ze względu na kolosalne fundusze, jakie będą potrzebne, nie prędko dojdzie do skutku – stwierdzono w raporcie.
Szczególnie zasługi dla odbudowy powiatu stopnickiego po I wojnie światowej miała lokalna inteligencja. – W tej warstwie spotyka się nie tylko lojalne usposobienie względem państwa, ale przejęcie się całym sercem jego potrzebami i podchwytywanie na każdym kroku zdrowie myśli, mogącej przynieść pożytek powszechny – pisano w raporcie starostwa powiatowego w Busku. Przedstawiciele inteligencji dbali o rozwój straży ogniowych w regionie, wspierali inicjatywy państwowe, wspomagali repatriantów oraz angażowali się w utrzymanie grobów poległych w trakcie walk o niepodległość.

Z pomocą innym

Mieszkańcy powiatu stopnickiego, mimo licznych perturbacji, nie zapominali o niesieniu pomocy poszkodowanym w innych częściach kraju. – Dawano zboże, konie, opodatkowano się dobrowolnie, znoszono srebro i złoto […]. Podczas niedawnej akcji na rzecz Górnego Śląska, która to bez wytężonej agitacji dała jeden milion marek zebranych w ciągu jednego tygodnia – opisywano wyczyn społeczeństwa ziemi buskiej w 1920 roku.
W 1922 roku sytuacja powiatu stopnickiego była już znacznie lepsza niż w momencie odzyskania niepodległości. W powiecie stopnickim skutecznie poradzono sobie z problemem zniszczeń wojennych. – Sprawa odbudowy w powiecie przedstawia się pomyślnie. Pogorzelcy wojenni prawie wszyscy już otrzymali budulec na rachunek skarbu państwa i odbudowali się – pisano w raporcie starostwa. ą

Życie codzienne

Jak wyglądało życie mieszkańców Buska po odzyskaniu przez Polskę niepodległości? – Miasto posiada 325 budynków mieszkalnych, z czego 125 budynków jest murowanych […]. Ulic miasto posiada 6, na których są urządzone chodniki częściowo zaś wyłożone płytami kamiennymi i znajdują się w stanie kiepskim […]. Ulice, jak i rynek oświetla się lampami naftowymi […]. Na miejskim rynku wybudowany został przed wojną budynek murowany, w którym mieści się 7 hal targowych. Połowa rynku jest wybrukowana […]. Pośrodku rynku znajduje się ogród spacerowy […]. Wodociągów, kanalizacji, łaźni, ani wanien miasto nie posiada – charakteryzowano stolicę powiatu stopnickiego w 1922 roku. W Busku brakowało również normalnego szpitala. Ten działał jedynie w okresie, kiedy do miasta zjeżdżali kuracjusze. W razie nagłych kłopotów zdrowotnych mieszkańcy zmuszeni byli szukać pomocy w Stopnicy lub Chmielniku.

Zmiany w roku 1922

1922 rok przyniósł zasadnicze zmiany w działalności władz powiatowych i miejskich w wielu miejscach Kielecczyzny. – Samorząd gminny wchodzi stopniowo na tory racjonalnego rozwoju. Członkowie gmin wiejskich przyzwyczajeni jeszcze do niedawna do tego, że za nich myśleli inni – czy to rosyjski naczelnik powiatu razem z pisarzem gminnym, czy okupacyjny szef powiatu – dziś oswoili się już z zasadą samorządności, poczuli swoją odpowiedzialność za bieg spraw w gminie i coraz więcej poczynają się nimi interesować – pisano w jednym z raportów starostwa z 1922 roku. Zmiany objęły również społeczeństwo Kielecczyzny. - Wyszło ono ze stadium początkowych trudności oraz braku inicjatywy - oceniano sytuację społeczną w 1922 roku.